Temel Özellikleri
* İsim tamlaması oluşması için en az iki isim (bazen de zamir) belirli ekler alarak bir araya gelmelidir.
*İki sözcüğün tek bir anlamı ya da kavramı karşılaması gerekir.Sözcüklerin tek başına kazandığı anlam düşünülmez.
Kitap ayracı denildiğinde, "kitap ve ayraç" kelimeleri ayrı ayrı düşünülemez.Tek bir varlık akla gelir.
gece
karanlık
*Gecenin karanlığı
Cevap
Anahtar
*Cevap anahtarı
Sen
karar
*Senin kararların gibi...
* Birinci sözcüğe tamlayan ikinci sözcüğe tamlanan denilir. (Bazen yer değiştirebilir)
Mahallenin insanı değerlidir.
İnsanı değerlidir mahallenin.
İSİM TAMLAMASI ÇEŞİTLERİ
A.BELİRTİLİ İSİM TAMLAMASI:
*İki ismin de ek aldığı isim tamlaması türüdür.
*Birinci (tamlayan) ilgi eki, ikinci (tamlanan) iyelik/aitlik eki alır .
*Tamlayan(ilgi)eki genellikle -n kaynaştırma harfi ile kullanılan
-ın,-in,-un,-ün ekleridir.
*Tamlanan(iyelik)eki genellikle -s kaynaştırma harfi ile kullanılan
-ı,-i,-u,-ü ekleridir.
Halası, halının desenlerine dalmış; sobanın sıcağıyla uyuşmuş bir vaziyette odada haberin gelmesini bekliyormuş. Telefonun sesi odanın sessizliğini bozana kadar da beklemeye devam etti.
*İstisna olarak –ım,-im,-um,-üm de tamlayan eki olur.
Bizim bilgimiz,
Benim kardeşim
Unutma: Tamlayanın aldığı -im tamlayan (ilgi), eki tamlananın aldığı -im iyelik ekidir.
*-den, -dan ,-ten,-tan da tamlayan eki olabilir.
Gömleklerden biri,
Aşağıdakilerden hangi(s)i
UNUTMA:-den,-dan ekleri hem hal eki hem de tamlayan eki olarak kullanılır.
Nasıl ayırt edilir?:
Seçme anlamı katıyorsa, yerine
–ın,-in getirildiğinde anlamlı oluyorsa tamlayan ekidir.Seçme anlamı yoksa hal ekidir.
Aşağıdakilerden hangisinde –den,-dan diğerlerinden farklı görevde kullanılmıştır?
A.Halil Bey bu hafta evden hiç çıkmadı.
B.Çocukları Nevşehir’den ayrılmak istemiyor.
C.Çantasına dosyalardan birini öylesine bıraktı.
D.Yaptığı hizmetleri başkalarından duymaktan hoşlanmaz.
E.Romandan söz ederken aklına değişik hayaller gelmişti.
CEVAP:
Dosyalardan biri ,söz grubunda seçme anlamı var; -den yerine –in ,-ın getirildiğinde anlamlı olur.
Dosyaların biri gibi.
B.BELİRTİSİZ İSİM TAMLAMASI:
*Sadece tamlananın ek aldığı isim tamlamasıdır.
*Sonunda "-ı,-,i-u,-ü" eki olan söz gruplarının belirtisiz isim tamlaması olup olmadığını anlamak için sonundaki ekler kapatılır.
*İki sözcük arasındaki anlam bağı kopuyorsa belirtisiz isim tamlaması vardır.
Salon takımı >salon takım
Ekmek parası >ekmek para
*Anlam bağı kopmuyorsa sıfat tamlamasıdır.
Beyaz kapağı > beyaz kapak
Süslü elbiseyi > süslü elbise
Sabah ezanı odaya dolmaya başlamış, ekmek kokusu etrafı kaplamıştı.Sokak satıcısı olmak istemese de bunu yapmak zorundaydı.Baba parası yemek artık zor geliyordu.
C.TAKISIZ İSİM TAMLAMASI:
*Tamlayanın ve tamlananın ek almadığı tamlama türüdür.
*Bu konu, gramerimizin tartışmalı meselelerinden biridir.
Eski Türkçede ötüken yış, Türk bodun gibi takısız isim tamlaması yapısında bazı örnekler bulunmaktaydı. Türkiye Türkçesinde ise altın saat, çelik dolap ,gümüş kaşık, ipek çorap, tahta masa, taş köprü, yün kazak gibi şekilleri bazı araştırmacılar takısız isim tamlaması olarak değerlendirirken bazı araştırmacılar ise bu örnekleri sıfat tamlaması kabul edebilmektedir. (TDK)
*İki sözcük arasındaki anlam bağı neyden yapıldığı ve neye benzetildiği ile sağlanır.
Demir pençe, kâğıt mendil, kömür göz, ipek gömlek...
*Sıfat tamlamasında neyden yapıldığı ve neye benzediği anlamı olmaz.
Küçük çocuk
Yeşil yaprak
D.ZİNCİRLEME İSİM TAMLAMASI:
*Zincirleme isim tamlaması için en az üç isim bir araya gelmelidir.
*Üç ismin en az iki isim tamlaması kurması gerekmektedir.
*Görseldeki zincirleme trafik kazasında, üç arabanın iki kazaya karıştığı gibi üç isim iki tamlamayla birbirine bağlanır.
Spor salonu (belirtisiz isim tamlaması)
Salonun ışığı (belirtili isim tamlaması)
Spor salonun ışığı (zincirleme isim tamlaması)
Taş köprü (takısız isim tamlaması)
Köprünün ayakları(belirtili isim tamlaması)
Taş köprünün ayakları(zincirleme isim tamlaması)
Yeni romanının kapak tasarımı oldukça şaşırtıcıydı.
Romanın tasarımı(belirtili)
Kapak tasarımı (belirtisiz)
Romanın kapak tasarımı (zincirleme)
Soru Hilesi :
Arasına sıfat girmiş isim tamlaması, zincirleme isim tamlaması olmaz .
Eski evin yeni kuralları herkesi şaşırttı.
Tamlamadaki eski ve yeni sözcükleri sıfat görevinde kullanılmıştır.
*Zincirleme isim tamlamasında üç isim olmalıydı bu cümlede iki isim var.
TAMLAMALARLA
İLGİLİ SORU KALIPLARI
* Aşağıdaki cümlelerin hangisinde tamlayan ile tamlanan yer değiştirmiştir?
Genellikle belirtili isim tamlamalarında bulunan bu özellikte ekler sorunun çözümü için çok önemlidir.
Birinci sözcük -ı,-i,-u,-ü ekini; ikinci sözcük -ın,-in,-un,-ün eki alır.
O çocuk bitiyormuş hepsini bunların.
Havası çok güzel olur bu köyün.
*Aşağıdakilerden hangisinde bir tamlayana birden çok tamlananın bağlandığı ad tamlaması vardır?
*Tamlayanı ortak şeklinde de sorulur.
Bir tamlayan en az iki tamlanan için ortak kullanılır.Ekleri takip ederek cevabı bulabilirsiniz.
Dünyanın en tatlı mutluluğu ile en derin acısını yaşamıştır.
*Tamlanan ortak diye de sorulabilir.
Annesinin, babasının sözleri...
*Aşağıdaki cümlelerin hangisinde tamlayanı düşmüş
isim tamlaması vardır?
*Bu kalıpta iyelik eki alan sözcük tespit edilir.
*Başına 'benim, senin,onun; bizim,sizin, onların' zamirlerinden uygun olan getirilir.
Eski edebiyatımızda bu kadar geniş yazılmış bir manzume yoktur.
Bizim edebiyatımızda...
Evi buraya çok yakın, gidelim mi?
Onun evi
Hasan'ın evi
*Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, arasına sıfat
girmiş ad takımı vardır?
Ateşin kızgın kavları yüzümüzü yalayıp geçiyordu.
Kızgın sıfat olarak kullanılmıştır.
*Aşağıdakilerden hangisinde hem tamlamayı hem de tamlananı sıfat almış isim tamlaması vardır?
Hem birinci sözcük hem de ikinci sözcük sıfat almalı.
Köydeki, eski evlerinin büyük bahçeleri dikkatini çekmişti.
*Aşağıdakilerden hangisinde isim tamlaması sıfat almıştır?
İsim tamlamasına sorulan soruya cevap veren sıfat bulunur.
Taze köy yoğurdu getirmiş bakkal.
Köy yoğurdu belirtisiz isim tamlaması , taze de onun sıfatı olmuş.