YAZIM KURALLARI (YANLIŞLARI)
Aşağıdakilerden hangisinde yazım
yanlışına yer verilmiştir?
ÇÖZÜM:
Tek bir soru kalıbıyla yüzlerce maddeden oluşan, kurallar silsilesi sorulmaktadır.
Sözcüklerin büyük ,küçük yazılması;birleşik ya da ayrı yazılması ;ses
olayları gibi pek çok şey yazım yanlışı vardır/yoktur ,soru kalıbları ile
sorulur.
*Ses Bilgisiyle İlgili
Yazım Yanlışları:
1.Ünlünün düşürülmesi gereken yerde düşürülmemesi yazım yanlışıdır.
(İki heceli sözcüklerde ve birleşik fiillerde aranır.)
Şehiri iyi bilen biriyle gezmeyi fikir
edecek kadar akıllıydı.
O gece karını çok ağrımış ,ağrısı hafifleyince haline şükür eder.
2.Gereksiz ünlü daralması yazım yanlışıdır.
(-yor şimdiki zaman ve demek,yemek dışındaki her türlü daralma konuşma daralmasıdır, yazıda yapılması yanlışıdır.)
* Bilmiyenle
bilen hiç bir olur mu?
* Para vermiyecek kişilerle pek
ilgilenmezdi.
* İstiyerek yaptığı işlerde çok başarılıydı.
3.Ünsüz sertleşmesi kuralına uyulmaması yazım yanlışıdır.
(f,s,t,k,ç,ş,h,p
sert ünsüzlerinden sonra gelen c,d,g yazım yanlışıdır.)
*Tarafdarlar sıcakdan bunalmışdı.
Taraftarlar sıcaktan bunalmıştı.
*2003’de
Tokat’da seçgin bir mahallede doğdu.
2003’te Tokat’ta seçkin bir mahallede doğdu.
*Hafifce, yavaşca seçdi.
Hafifçe yavaşça seçti.
4. Ünsüzün yumuşamaması gereken yerde yumuşaması, yumuşaması gereken yerde yumuşamaması yazım yanlışıdır.
UNUTMA:
Özel isimlerde ,bazı tek heceli sözcüklerde ve
bazı yabancı kelimelerde yumuşamanın yapılması yazım yanlışıdır.
Zonguldağ’a gidip hukuğun üstünlüğünü kanıtlamalıydı.
Yetkililer geçitin kısa sürede açılacağını duyurmuştu.
5.-n/-b , -m/-b kuralına uyulmaması yazım yanlışıdır.
(-b
harfi kendinden önce gelen –n harfini –m harfine cevirir.)
UNUTMA:
Özel isimler ve birleşik sözcüklerde bu kural aranmaz.(İstanbul,binbaşı gibi )
Saklanbaç oynadığımız dolanbaçlı sokakları, sünbül kokan bahçeleri hatırladı.
Ki’nin Yazımı
Bilinmesi gereken üç kural vardır.
I.KURAL:
-ki
görülen sözcüğün sonuna –ler,-lar çoğul eki getirilir.Sözcük anlamlı olursa
bitişik,anlamsız olursa ayrı yazılır.
UNUTMA:
Bağlaçlar ek almaz. (amalar,kiler,deler gibi)
Eklerin sonuna yeni bir ek eklenir.
Ayaklarının ağrısından yoldaki taşları bile fark etmiyordu.
(yoldakiler, anlamlı olduğu için bitişik)
Sizin düşünceleriniz ki benim için önemlidir.
(düşünceleriniz kiler,anlamsız olduğu için ayrı )
II.KURAL:
Fiilerden sonra gelen –ki’ler her zaman ayrı yazılır.
Adamlar
ne demiş ki o bu kadar sinirlenmiş.
O da yolu biliyor ki öne oturmuş ,tarif ediyor.
III.KURAL:
Sanki, illaki, Mademki, Belki, Oysaki,Halbuki ,Çünkü, Meğerki
(SİM BOHÇAM) şeklinde aklımızda tutabileceğimiz bu bağlaçlar her zaman birleşik yazılır.
De’nin Yazımı
Bilinmesi gereken üç kural vardır.
I.KURAL:
-de cümleden çıkarıldığında cümlenin anlamı bozuluyorsa
çekim ekidir,bitişik yazılır;bozulmuyorsa bağlaçtır.
UNUTMA:
Çekim ekleri sözcüklerin anlamlı cümle kurmasını sağlar.
Bağlaç olan –de cümleye
üstelik anlamı katar,-de yerine bile ,dahi bağlaçları da getirilebilir.
*Çocuklar
okulda hayata hazırlanırlar.
*Çocuklar okul hayata hazırlanırlar.
(Cümle anlamsız olduğu için ektir bitişik yazılır.)
* Çocukların
sosyalleşmesinde okul da önemlidir.
*Çocukların sosyalleşmesinde okul önemlidir.
(Cümlenin anlamı bozulmadığı için ayrı yazılır.)
II.KURAL:
Bağlaç olan –de,-da hiçbir zaman –te,-ta’ya dönüşmez,dönüşmüşse yazım yanlışıdır.
Sözleri
hiç te komik değildi.
İznik te bu projenin bir parçası olacak.
III.KURAL:
Fiillerden sonra gelen –de,-da her zaman ayrı yazılır.
Olayı
anladı da işine gelmedi.
Divan edebiyatını sever de eserlerinde faydalanır da.
Mi’nin Yazımı
Soru anlamı katsa da katmasa da her zaman ayrı yazılır. -mi’den sonra gelen ekler mi ile birleştirilir.
Meydanda
sıcak mı sıcak bir günde onula buluştu.
Babamla evden çıktığımızı duymuş muydun?
SORU HİLESİ:
-Mİ soru edatı ile ilgili iki soru hilese yapılır.
Bunlardan biri –me,-ma ekindeki daralmayı -mi soru edatı gibi ayırırlar:
Niçin benim sözlerimi başkalarıyla paylaş mıyorsun?
İkincisi ise iyelik eki –m ve hal eki –i’yi -mi soru edatı gibi ayırırlar.
Tatilde çiçekleri mi neden sulamadınız ?
Yönleri Yazımı:
Yönlerin yazımı ile ilgili üç kural bilinmeli:
I.KURAL: Yer ismindem önce gelen yön ismi büyük,arkasından gelen küçük yazılır.
Bilim adamları, Kuzey Asya’nın batısında bu bitkinin türlerini bulmuşlar.
UNUTMA: Önden gidenler büyük arkadan gelenler küçük yazılır.
II.KURAL: Ara yönler her zaman birleşik yazılır.Büyük ya da küçük yazılması I.kural gibidir.
Bu
hayvanlar Güneybatı Afrika’nın kuzeydoğusunda yaşıyor.
III.KURAL: Yön isimleri orada yaşayan insanları kastediyorsa büyük harfle yazılmalıdır.
Göçmenler
konusu Batı için sorun teşkil etmiyor.
Büyük harflerin kullanımı ile ilgili kurallar :
1. Her cümlenin ilk kelimesi büyük harfle başlar.
Büyük harfle
başlamayan bir kelime dizisi, öncesi yazılmamış ya da silinmiş bir cümle
zannedilebilir.
Ömür,iyi
değerlendirildiğinde büyük bir hazinedir.
2. Nokta, iki nokta, üç nokta, soru ve ünlem
işaretleriyle biten cümlelerden sonra gelen cümleler büyük harfle başlar.
*UNUTMA:İki noktadan
sonra cümle gelmiyorsa, örnekler sıralanıyorsa bunlar büyük harfle başlamaz:
Bazı mastarlar
kalıcı nesne adı olmuşlardır: yemek, çakmak, dolma, buluş...
*UNUTMA:İki kısa çizgi
veya iki virgül arasında verilen ara sözler, ara cümleler, açıklama cümleleri
büyük harfle başlamaz.
Başımın ağrısı
yazları -sıcaklardan olmalı- daha da artar.
*Rakamla başlayan cümlelerde rakamdan sonra gelen
kelime büyük harfle başlamaz.
1995 yılında
yeni bir şirket kurdu.
3. Bütün özel isimler (özel
ismi oluşturan her kelime ve onları niteleyen, tanıtan unvanlar) büyük harfle başlar.
* Kişi adları
ve soyadları, takma adlar, kişi adlarından önce ve sonra gelen saygı sözleri,
unvanlar ve meslek adları, tarihî kişilerin adlarından önce gelen unvan ve
lâkaplar büyük harfle başlar:
Sonuçlar Doktor
Salih Bey tarafından incelendi.
Salih Amca için yapılacaklar belirlendi.
UNUTMA: Akrabalık
adları bildiren kelimeler büyük harfle başlamaz.
Bu akşam Salim
amcamda kalabalirdim.
*Resmî yazılarda saygı bildiren sözlerden sonra gelen
makam mevki, unvan bildiren kelimeler büyük harfle başlar:
Sayın Başkan,
Sayın Profesör, Sayın Vali...
4. Kurum, kuruluş, kurul, müessese, makam, üniversite
isimleri büyük yazılır.
Türk Dil Kurumu, Ege Üniversitesi, Bayburt Valiliği, Mamak İlçe Millî Eğitim
Müdürlüğü...
5. Millet, kavim, boy, oymak,dil,lehçe, din, mezhep isimleri
ve bunlara mensup olanlara verilen isimler büyük yazılır.
Türk, Oğuz, Müslüman, Hanefîlik, Türkçe, Tatarca, Oğuzca...
6. İl, İlçe, Semt, mahalle, cadde, bulvar, sokak, pasaj,
çarşı, park isimleri (bunlarda geçen tüm kelimeler) büyük harfle başlar:
Sivas, Ankara, Mamak, Yenişehir, Atatürk Bulvarı,
İvedik Caddesi, Gönül Sokak, Şaziyem Pasajı, Kuyumcular Çarşısı, Güvenpark,
Altınpark, Kuğulu Park...
7. Saray, köşk, han, kale, köprü, anıt vb yapı adlarına ait
bütün kelimeler büyük harfle başlar:
Topkapı Sarayı, Çankaya Köşkü, Ankara Kalesi, Galata
Köprüsü, Atakule...
8.Kıta, devlet, ülke ve bölge isimleri büyük yazılır.
Türkiye, Türkiye Cumhuriyeti, Afganistan, İran, Avrasya, Asya, Avrupa, Afrika..
9. Deniz, okyanus, göl, akar su, boğaz, geçit, dağ, tepe,
ova, yayla isimleri büyük yazılır.
Manş Denizi,
Atlas Okyanusu,Van Gölü, Kızılırmak, İstanbul Boğazı,Panama Geçidi, Süveyş
Kanalı , Erciyes (dağı), Everest Tepesi, Konya Ovası...
UNUTMA:
"Çanakkale Boğazı, Gülek Geçidi, Konya Ovası, Van Gölü, Ağrı Dağı" gibi her iki harfi de büyük yazılan özel isimlere dikkat edilirse, birinci kelimenin zaten il olarak mevcut olduğu; ikinci kelime eklenince oluşan ismin o ile ait ama yeni ve özel bir varlığı karşıladığı görülür. Yani iki kelime birden kastedilen varlığa aittir.
Meselâ Çanakkale
Boğazı sadece Çanakkale kelimesiyle ifade edilemez.
10. Gezegen ve yıldız adları büyük
harfle başlar. Ancak dünya, güneş ve ay kelimeleri terim olarak
(astronomi ve coğrafya terimi) kullanılıyorsa özel isim olduğu için büyük;
diğer anlamlarında (gerçek, mecaz, yan, eş, deyim vb.) kullanılıyorsa cins ismi
olduğu için küçük harfle başlar:
Merih, Mars,
Jüpiter, Venüs, Küçükayı, Halley...
Türkiye'nin
birçok yerinde insanlar Güneş tutulmasını seyretti.
Sabahtan beri
dünya kadar yer dolaştık.
11. Kitap, gazete, mecmua, eser, kanun, tüzük, yönetmelik, yönerge, genelge isimleri büyük harfle başlar.
Bunlara dahil
olmayan kelimeler küçük harfle başlar:
Türk Dili
(dergisi), Yaprak Dökümü, Resimli Türk
Edebiyatı Tarihi, Türk Ansiklopedisi; Halı Dokuyan Kızlar (tablosu), Düşünen
Adam (heykeli), Medenî Kanun, Borçlar Hukuku...
12. Hayvanlara takılan özel isimler:
Sarıkız, Fino, Tekir, Karabaş, Yumoş, Minnoş...
UNUTMA: Özel isme bağlı cins isimler küçük harfle başlar.
Antep fıstığı, Brüksel lâhanası,
Hindistan cevizi, İngiliz anahtarı, Maraş dondurması, Van kedisi...
13. Kurultay, sempozyum, panel vb
toplantıları bildiren özel adlar büyük harfle başlar:
Manas Bilgi Şöleni, Uluslararası Türk Dili
Kurultayı...
14. Millî ve dinî bayramlarla bayram niteliği kazanmış günler büyük harfle
başlar. Ancak genel nitelik arz edenler küçük harfle başlar:
Cumhuriyet Bayramı,
Kurban Bayramı, Nevruz Bayramı, Anneler Günü, Öğretmenler Günü…
tiyatro günü,
kitap haftası, film haftası, sağlık haftası, dil kurultayı.
15. Çağ, dönem ve tarihî olay adları büyük harfle başlar:
Cilâlı Taş Devri, İlk Çağ, Millî Mücadele, Cumhuriyet
Dönemi Türk Edebiyatı...
UNUTMA: Özel isim kendi
anlamı dışında yeni bir anlam kazanmışsa küçük harfle başlar. Müzik terimleri
için de bu geçerlidir:
acem, acemi, hicaz, nihavent, amper, jul, allahlık,
donkişotluk, türkü, varsağı...
Kısaltmaların Yazımı:
*I.KURAL: Büyük harfle
yapılan kısaltmalardan sonra gelen çekim ekleri kesme işareti ile ayrılır.
Ekler kısaltmanın son harfin okunuşuna göre getirilir.
MEB'e, TBMM'nin,
DTCF'ye, İTÜ'den, TDK'nin
*II.KURAL: Küçük
harfle yapılan kısaltmalara ek getirilirken kelimenin uzun şeklinin okunuşu
esas alınır:
vb.leri,
vs.den, is.ler, sf.lar, hz.da, çev.e, ed.ı, fiz.le, kim.da
UNUTMA: Elementlerin ve
ölçülerin kısaltmalarında nokta kullanılmaz.
cm'nim, kg'dan
Unutma: Şey her zaman ayrı yazılır.
Her şey, bir şey gibi.
Birleşik Kelimelerin Yazımı
İki ya da daha fazla sözcük bir araya gelerek, yeni anlamı ya da kavramı karşılıyorsa birleşik yapılı sözcük denir.
Birleşme sırasında sözcüklerde anlam, tür ve ses değişiklikleri olabilir:
I.KURAL: Sözcüklerden
biri ya da ikisi anlam kaybederse
bitişik yazılır:
Akbaba,
suçiçeği, devetabanı , hanımeli ,birkaç, birçok ,biraz ,hiçbir…
*suböreği
(birinci sözcük anlamını yitirmiş)
*rüzgârgülü
(ikinci sözcük anlamını yitirmiş)
*aslanağzı (iki
sözcük de anlamını yitirmiş.)
II.KURAL: Ses düşmesi ya
da türemesi olmuşsa bitişik yazılır:
*Güllaç (güllü
aş),
*Kahvaltı (kahve altı),
*Niçin (ne için)
*Pazar - ertesi
-> Pazartesi
*Sütlü- aş
-> sütlaç
*His etmek
-> hissetmek
*Af olmak -> affolmak
III.KURAL:Sözcüklerden birinin ya da ikisinin türü değişmişse bitişik yazılır.
(Tür değişimi , fiilin isme ya
da ismin fiile dönüşmesidir.)
mirasyedi, uyurgezer, sıkboğaz, biçerdöver,gecekondu,imambayıldı…
UNUTMA:
Yardımcı eylemler, birleşme sırasında ses
düşmesi ya türemesi olmuşsa bitişik; ses değişikliği olmamışsa ayrı yazılır:
fark etmek
muhtaç olmak
hallolmak
zannetmek
seyretmek
kaybolmak
UNUTMA:
Kurallı birleşik eylemler her zaman bitişik yazılır .
anlayıvermek, görebilmek,
uyuyakalmak, düşeyazmak
UNUTMA:
Anlamca kaynaşmış birleşik fiillerin bazıları bitişik yazılır:
vazgeçmek, başvurmak,
hoşgörme
** Birleşme sırasında kelimelerinden hiçbiri veya ikinci kelimesi anlam değişikliğine uğramayan birleşik kelimeler ayrı yazılır.
a.
Hayvan türlerinden birinin adıyla kurulanlar ayrı yazılır:
ada balığı,ardıç kuşu, ağustos böceği, at sineği, su yılanı; Ankara keçisi, dağ keçisi vb.
b.
Bitki türlerinden birinin adıyla kurulanlar ayrı yazılır:
ayrık otu, çörek otu, ateş çiçeği, kâğıt ağacı meyan kökü,yer elması, deve dikeni,kuru fasulye
UYARI:
Çiçek dışında anlamlar taşıyan
baklaçiçeği (renk), narçiçeği (renk),
suçiçeği (hastalık); ot dışında
anlamlar taşıyan ağızotu (barut),
sıçanotu (arsenik); ses düşmesine
uğramış olan çöreotu ve yazımı
gelenekleşmiş olan semizotu, dereotu
bitişik yazılır.
c.
Nesne, eşya ve alet adlarından biriyle kurulan birleşik kelimeler ayrı yazılır:
alçı taşı, bileği taşı, çakmak taşı, lüle taşı,
Oltu taşı, sünger taşı vb.
arap sabunu,
yel değirmeni; alt geçit, tüp
geçit, üst geçit; çekme kat, dolma kalem, dönme dolap, nane ruhu, tuz ruhu vb.
ç.
Yol ve ulaşımla ilgili birleşik kelimeler ayrı yazılır:
Arnavut kaldırımı; çevre yolu, deniz yolu,
hava yolu, kara yolu, keçi yolu; köprü yol vb.
d.
Durum, olgu ve olay bildiren sözlerden biriyle kurulan birleşik kelimeler ayrı
yazılır:
açık oturum,
açık öğretim, ana dili, Ay tutulması, baş belası, baş dönmesi, çıkış yolu,
çözüm yolu, iş birliği, yer çekimi vb.
e.
Bilim ve bilgi sözleriyle kurulan birleşik kelimeler ayrı yazılır:
dil bilimi, gök bilimi, halk bilimi, ruh
bilimi ; dil bilgisi, halk bilgisi, ses bilgisi vb
f.
Dış, iç, sıra sözleriyle oluşturulan birleşik kelime ve terimler ayrı yazılır:
ahlak
dışı, çağ dışı, din dışı, kanun dışı, olağan dışı, yasa dışı; ceviz içi, hafta
içi, yurt içi; aklı sıra, ardı sıra, peşi sıra, yanı sıra vb.
g. Somut olarak yer belirten alt ve üst sözleriyle oluşturulan birleşik kelime ve terimler ayrı yazılır:
deri
altı, su altı, toprak altı, yer altı (yüzey); böbrek üstü bezi, tepe üstü (en
yüksek nokta) vb.
UNUTMA:
Alt, üst, üzeri kelimeleri somut mekan anlamı katmıyorsa bitişik yazılır.
Bilinçaltı, akşamüstü,
olağanüstü, ayaküstü gibi.
Satır Sonuna Sığmayan
Sözcüklerin Yazımı
I.KURAL: Bitişik
yazılan kelimeler tek kelime gibi hecelenir ve aradaki ulama mutlaka
gösterilir.
……………….
Ba-
şöğretmen,
……………….
İl-
kokul,
……..
Karaosma-
noğlu
vb.
UNUTMA: Ayırmada
satır sonunda ve satır başında tek harf bırakılmaz:
.................................
u-
çurtma
değil
........................
müdafa-
a değil.
II.KURAL:Özel
isimler satır sonuna geldiğinde çekim ekleri kesme işaretiyle,yapım ekleri kısa
çizgiyle ayrılır.
...................
Edirne’
nin..(çekim
eki)
……………….Ankara-
lı.(yapım
eki)
Alıntı
kelimelerin yazılışları:
1. Çift ünsüz harfle başlayan Batı kökenli alıntılar, ünsüzler arasına ünlü konulmadan yazılır:
gram, gramer, gramofon, grup,
Hristiyan, kredi, kritik, plan, pratik,
problem, profesör, program, proje,
propaganda, protein, prova, psikoloji,
slogan, , spiker, spor, staj, stil, stüdyo,
vb.
2. İçinde yan yana iki veya daha fazla ünsüz bulunan Batı kökenli alıntılar, ünsüzler arasına ünlü konmadan yazılır:
alafranga, apartman, biyografi, elektrik,
gangster, kilogram, orkestra, paragraf,
telgraf vb
3. İki ünsüzle biten Batı kökenli alıntılar, ünsüzler arasına ünlü konmadan yazılır:
film, form, lüks, modern, natürmort,
psikiyatr, slayt, teyp vb.
4. Batı kökenli alıntıların içindeki ve sonundaki -g ünsüzleri olduğu gibi korunur:
biyografi, diyagram, dogma, magma,
monografi, paragraf, program; arkeolog
demagog, diyalog, filolog, jeolog,katalog,
monolog, psikolog, ürolog
vb.
Ancak fotoğraf ve topoğraf
kelimelerinde g’ler, ğ’ye döner
İkilemelerin Yazımı
İkilemeler genellikle ayrı yazılır.
Araya hiçbir noktalama işareti de konmaz.
adım adım, ağır ağır, akın akın, allak
bullak, aval aval (bakmak), cır cır
(ötmek), çeşit çeşit, derin derin, gide
gide, güzel güzel, karış karış, kös kös
(dinlemek), kucak kucak, şıp şıp
İsim durum ekleri ve iyelik
ekiyle yapılan ikilemeler de ayrı yazılır:
baş başa, diz dize, el ele, göz göze, iç
içe, omuz omuza, yan yana; baştan
başa, daldan dala, elden ele, günden
güne, içten içe,
yıldan yıla;
UNUTMA:
Bitişik yazılan ikilemeler de vardır:
cırcır (böceği), cızbız, civciv, çıtçıt,
dırdır, fırfır, fısfıs, hımhım, hoşbeş,
şıpşıp (terlik), yüzgöz (olmak)...
darmadağınık, darmaduman,
karmakarışık.
Sayıların Yazımı
*Sayılar
rakamla yazılabildikleri gibi harfle de yazılabilir.
*Küçük sayılar, yüz ile bin sayıları ve daha çok edebî karakter taşıyan metinlerde geçen sayılar harfle gösterilir.
İki hafta sonra, haftanın beşinci günü, üç ayda bir, dört kardeş, üçüncü sınıf, yüz yıllık tarih…
*Buna
karşılık saat, para tutarı, ölçü, istatistik verilere ilişkin sayılar ile büyük
sayılarda rakam kullanılır.
Öğleden sonra
saat 17.30'da, 1.500.000 lira, 25 kilometre, 150 kg, 15 metre kumaş,
60.000.000.000 insan...
Saat ve dakikaların metin içinde harfle yazılması da
mümkündür.
Saat dokuzda, dokuzu beş geçe, yediye çeyrek kala,
sekizi on dakika üç saniye geçe, meselâ saat onda...
*
Rakamlardan sonra getirilen ekler kesme işareti (') ile ayrılır:
Saat 10.30'da,
1972'de, 2000'den, 12'nci...
UNUTMA:
Rakamların her hanesi ayrı yazılır.
Yüz yirmi beş
milyon, on altı, yedi yüz iki,
Ancak para ile ilgili işlem ve belgelerde (senet, çek
vb.) harflerle yazılan sayıların tamamı, aralarına sonradan başka harfler
konmasın diye birbirine bitişik yazılır:
Onbirmilyonyediyüzaltmışikibindokuzyüzkırkaltı
Tarihlerin Yazımı:
Rakamla belirlenen tarihlerde ay ve gün isimleri büyük
yazılır.Rakam yoksa,belirli bir tarih değilse küçük yazılır.
Ankara’da yapılacak planlama 30 Haziran Salı günü
başlayacak.
Kardeşi ile haziran ayında görüştüklerinde salı günü
için sözleşmişlerdi.
Pekiştirmeli Kelimelerin Yazımı
Pekiştirme sıfatları ve zarfları bitişik yazılır:
dümdüz, sapsarı, mosmor, kapkara, apaçık, tertemiz,
çepeçevre, sapasağlam, darmadağınık, yapayalnız, çırılçıplak, çepeçevre
