SES BİLGİSİ

      Ses Bilgisi (Olayları)
Kökle ekin ya da ekle ekin birleşmesi sırasında meydana gelen olaylara ses bilgisi denilir. 

Ses bilgisi sorularını çözebilmek için sözcükte yapı bilmek gereklidir.
Sözcüğün ilk hali bilinirse meydana gelen ses olayı da anlaşılır.
Sözcüğün kökü ve köke gelen ekler ayırt edilir.

Besliyordu  sözcüğünün ilk hali  besi-le-yor-du   sözcükte ünlü düşmesi ve ünlü daralması vardır.

Anlattığı   sözcüğünün ilk hali   anla-t-dık-ı   sözcükte ünsüz sertleşmesi ve ünsüz değişimi vardır.

1.Aşağıdakilerden hangisinin  büyük ünlü uyumuna uymama nedeni diğerlerinden farklıdır?

*   Büyük Ünlü Uyumu Nedir?   
 Büyük ünlü uyumu kalın ünlülerden sonra kalın,ince ünlülerden sonra ince ünlünün gelmesidir.
    -a,-ı,-u,-o     Kalın ünlüler 
    -e,-i,-ü,-ö     İnce ünlüler  

Büyük düşüncelere sahip birinin yaptıklarına dikkat etmesi gerekir.( Altı çizili sözcükler büyük ünlü uyumunu bozmuştur.)

Büyükünlü uyumuna uymama nedenleri nelerdir?
A.Sözcük, kök halindeyken büyük ünlü uyumuna aykırı olabilir.
 Kitap ,  Dünya ,  Hakim ,  Mektup 

B. Sözcük, aldığı ekten dolayı büyük ünlü uyumuna aykırı olabilir.
 -yor,-ken,-ki,-taş,-leyin,-gil,-imtırak
Meslek-taş  Bil(i)-yor  Sabah-leyin

C.Sözcük,ses değişikliği nedeniyle büyük ünlü uyumuna aykırı olabilir.
 Anne –Ana       
 Kardeş- Karındaş     
 Elma-Alma

A.Kağıtların arasında çıkan notlar, etrafa saçılmıştı.
B.Onu son kez mahkemede görmüştü.
C.Durağın metal kısmına dokunduğunda canı yandı.
D.Çiçeklerin geldiği bahçenin sahibini bilmiyorlardı.
E.Orada kiraya çıkacak ev bulamamıştı. 

ÇÖZÜM:Etraf,mahkeme,metal,kira sözcükleri kök halindeyken uymuyor,bilmiyorlardı sözcüğü aldığı ekten dolayı uymuyor.


                                        
2.Aşağıdakilerden hangisi küçük ünlü uyumuna aykırıdır?
Düzlük yuvarlaklık uyumuna da denilir. 
Dudağımızın yuvarlak hale gelerek çıkarttığı –o,-ö,-u,-ü harflerine yuvarlak ünlü ,kalan –a,-e,-ı,-i  harfleri de düz ünlü denilir.
Küçük ünlü uyumunun iki temel kuralı vardır:
 
   I.KURAL: Düz ünlülerden sonra düz ünlü gelmelidir  
-a-e-ı-i ‘den sonra yine –a-e-ı-i gelmelidir.

Sabahın (-a-a-ı) ilk ışıklarını (-ı-ı-a-ı-ı)  yatağında (-a-a-ı-a) karşıladı .(-a-ı-a-ı)
  Sözcüklerin tamamı düz ünlüden oluştuğu için küçük ünlü uyumuna uyulmuştur.

   II. KURAL: Yuvarlak ünlülerden sonra ya –a-e  ya da –u-ü  gelmelidir.
(-o,-ö sadece ilk hecede bulu-nabilir ,ilk hece dışındaki tüm –o,-ö harfi alan ekler küçük ünlü uyumunu bozar.)

UNUTMA:-yor şimdiki zamanın olduğu her sözcük ,küçük ünlü uyumunu bozar.
   İlk hece –o,-ö,-u,-ü     ise ikinci hecede  ya  -a,-e   ya da  -u,-ü gelir.
  Uzmanlara  göre ulaşılmak istenen hedefe odaklanmak görevi   kolaylaştırıyor.
   
kolaylaştırıyor (Kurala uymaz)
            
  UYARI: Her harfin kendinden sonraki harfle olan uyumuna bakılır.
Birinci hece ile üçüncü hece arasında bağ aranmaz.
Örnekteki ulaşılmak sözcüğünde –u ile –a  arasındaki uyum –a ile –ı arasındaki uyuma bakılır.

Aşağıdakilerden hangisinde sözcüklerin tamamı küçük ünlü uyumuna uymuştur?
A.Diş macununu ve suyu gerektiği kadar kullanmalıyız.
B.Uykudan uyandığında etrafında kimse kalmamıştı.
C.Bir hafta geçmiyordu ki yeni bir sıkıntıyla karşılaşmasın.
D.Banyodan sonra saçlarıyla saatlerce uğraşırdı.
E.Nohut ,fasulye,bezelye gibi ürünlerin tüketimi özendirilmelidir.

ÇÖZÜM:Macun,geçmiyor,banyo,fasulye sözcükleri küçük ünlü uyumuna aykırıdır.



3.Aşağıdakilerden hangisinde ünlü değişimi yer verilmiştir?

ÇÖZÜM: Ünlü değişimi sadece iki sözcükte aranır: Sana ve bana sözcükleri.
  Sen –a->Sana
  Ben-a->Bana

UYARI: Bu sorunun bir diğer soruluş şekli de “Türkçede köke gelen ek, kökte ses değişikliği yapmaz. 

Aşağıdakilerden hangisinde buna aykırı bir durum söz konusudur?
A.Yapabileceği pek çok  işi kabul etmeyen inatçı biriydi.
B. Sözlerini bana kabul ettirmek için çabaladı.
C.Halka öncülük edecek insanları yetiştirecek bir kurumdu.
D.Dedesini evinde geçirdiği günleri özlediği zamanlar da oluyordu.
E.Murat ,kardeşinin yanında farklı bir şeyden söz etmişti.

CEVAP: Bana, kök hali ben şeklindeyken ek aldığında kök ses değişikliğine uğramıştır.



4.Aşağıdakilerden hangisinde ünlü daralmasına yer verilmişti?

Ünlü daralması -a, -e ile biten sözcüklerin aldığı eklerle -ı,-ı,-u,-ü 'ye dönüşmesine denilir.

ÇÖZÜM: Ünlü daralması iki yerde aranır:

I.-yor şimdiki zaman eki alan sözcüklerde ünlü daralması aranır.
 İstiyor >iste-yor 
Bilmiyordu > bil-me-yor-du

SORU HİLESİ:-yor  eklendiği her sözcükte  daralma yapmaz.Ünlü(-a,-e) ile biten sözcüklerde daralma yapar-ken,ünsüz ile biten sözcüklerde (-ı,-i,-u,-ü) harfleri türetir.
 
Seviyor    sev-(i)yor 
 Geliyorum   gel-(i)yor-um

II. De(mek),ye(mek), ne sözcüklerinde aranır. 

De-y-ecek  > Diyecek        
Ye-y-en > Yiyen     
Ne-y-e > Niye

Aşağıdakilerden hangisinde ünlü daralmasına yer verilmiştir?
A.Fırtına öncesinde kasabada kimler kalıyor, bunu araştırmıştı.
B.Konuları önceden hazırlanmak ve iyice araştırmak gerekiyor.
C.Nevşehir’de üzüm bağlarında, badem ağaçları çiçekleniyor.
D.Limanda yaşayan balıkçılardan bir şeyler öğreniyordu.
E.Nimet Hanım hazırlıkları ve yiyecekleri tekrar gözden geçiriyor.

CEVAP: Kal-ı-yor,gerek-i-yor,çiçek-len-i-yor,öğren-i-yor,geç-ir-i-yor sözcüklerinin tamamında soru hilesi olan ünsüzle biten sözcükler var.E şık-kında yiyecekleri sözcüğünün kökü ye(mek) daralmıştır.

5.Aşağıdakilerden hangisinde ünlü düşmesinin nedeni diğerlerinden farklıdır?

ÇÖZÜM:   
HECE DÜŞMESİ ya da ÜNLÜ AŞINMASI olarak da sorulabilen bir soru kalıbıdır.

Ünlü düşmesinin üç nedeni vardır:

I.İki heceli sözcüğe ünlüyle başlayan bir çekim eki getirildiğinde,ikinci hecedeki dar ünlü(-ı,-i,-u,-ü) düşer.

Düşmezse yazım yanlışı kabul edilir. 

Şehir-i > Şehri               
Gönül-ü > Gönlü 
Akıl-ı > Aklı

II.Yapım eki aldığı esnada ünlü düşer.
Hangisinde türeme sırasında ünlü düşmesine yer verilmiştir,soru kalıbıyla da sorulur.

Sızlamış >Sızı-la-mış
Uyku > Uyu-ku  
İlerle > İleri-le

III.Sözcüklerin birleşmesi sırasında ünlü düşmesi gerçekleşir.

Buna ünlü aşınması da denilir.

Pazartesi > Pazar ertesi        Devretmek >Devir etmek 
Kahvaltı  > Kahve altı

Aşağıdakilerden hangisinde türeme sırasında ünlü düşmesi vardır?
A.Zaman geçtikçe ömrünün boşa geçtiğini daha iyi anlıyordu.
B.Bir sonraki kavşaktan dönebilirse yolu biraz daha kısalacaktı.
C.Limon bahçelerinin çiçeklenme zaman, havayı kaplayan o koku…
D.Mahmut Beyle kaynanası arasındaki savaşta yeni bir cephe açılmıştı.
E.Tavuk çiftliğinin önünde yıllarca öylece durmuştu.

CEVAP:

B şıkkındaki kavşak sözcüğü türeme esnasında ünlü düşmesi gerçekleşmiştir. Anlamlı en küçük parçası kavuş(mak)tır. Kavuş-ak > Kavşak. 
A şıkkındaki ömrünü sözcüğü çekim eki aldığı için,
D şıkkındaki kaynana sözcüğü birleşme sırasında ünlü düşmesi gerçekleşmiştir.

6 . Aşağıdakilerden hangisinde ünlü türemesine yer verilmiştir?

ÇÖZÜM: Ünlü türemesi  iki yerde aranır:

I.-cık-cik  eki alan tek heceli sözcüklerde aranır. 

Dar-cık ->  Daracık                       
Genç-cik -> Gencecik                       
Az-cık   ->  Azıcık                           
Öp-cük   ->  Öpücük   gibi.

II. Pekiştirilmiş sözcüklerde aranır. Burada pekiştirmenin nasıl yapıldığının bilinmesi gerekir.

(Sözcük ilk ünlüsünden kesilir,sıcak( sı) ek sözcüğün başına eklenir
(Sı-sıcak),araya –m,-p,-r,-s eklenir.

Sı-m-sıcak 

Beyaz >Be-m-beyaz  

Temiz >Te-r-temiz 

Bazı pekiştirmelerde, tanımın dışında araya ünlü türer.

Sağlam >Sapsağlam >Sapasağlam

Yalnız > Yapyalnız >Yapayalnız

**Hangisinde ünlü türemesine yer verilmiştir?
A.Viran olmuş bir odada, gepegenç insanlar yaşam mücadelesi veriyor.
B.Yatak odasında biraz daha dinlenmek hoşuna gidecekti.
C.Kağıtların arasında bulduğu bu evrak işine çok yarayacak.
D.Şişman biletçiye, tekrar tekrar baktı;konuşmaktan vazgeçti.
E.Gelin geldiği köye ve de eve, son kez baktı.

CEVAP:  

A şıkkındaki gepegenç pekiştirmesinde ünlü türemesi olmuş-tur.

 Genç->Gep-genç->Gep-e-genç





7.Aşağıdakilerden hangisinde ünsüz sertleşmesi ya da benzeşmesine yer verilmiştir?

ÇÖZÜM: Sözcük kök ve ek olarak ayırt edildiğinde anlaşılabilecek bir ses olayıdır. 

Kökün son sesi veya gelen ekin son sesi –f,-s,-t,-k,-ç,-ş,-h-,p (Fıstıkçı Şahap) seslerinden herhangi biriyse gelen ekin ilk sesi 
-c,-d,-g sertleşir –ç,-t,-k ’ye dönüşür. 

Dönüşmezse yazım yanlışı olur.

Sebep –den > Sebepten  (-den hal eki kendinden önceki gelen sert sese benzeyerek –t ’ye dönüştü.)

Gelmiş-di  > Gelmişti  (-di hikaye eki sertleşerek –ti ’ye dönüşür.)

Hafif – ce >  Hafifçe
Değiş- gen > Değişken
Ses– de  >  Seste
Kayık– cı > Kayıkçı
1453’de > 1453’te
Yanlış          Doğru

UNUTMA: Fıstıkçı Şahap’ın kaşları her zaman çatık olmalı çünkü sertlik bunu gerektirir.

**Hangisinde ünsüz benzeşmesi/sertleşmesine yer verilmemiştir?
A.Lamia’dan gelecek haberi bekleyenlere anlattığı hikaye sona ermiş.
B.Cami bahçesinde kokan çiçekten ya da çimlerin serinliğinden eser yoktu.
C.Su kaynağına yaklaştığında hissettiği ağır kokuyu unutamıyordu.
D.Öfkeyle yerinden kalkan Bıçakçı Hasan’nın gözü artık kimseyi görmüyordu.
E.Çilek serası projesinin gerçekleşmesi onu çok heyecanlandırıyordu.

CEVAP: Anat-dık-ı ,Çiçek-den ,Yok-du ,Yaklaş-dığında , Bıçak-cı sözcüklerinde sertleşme olmuşken ;E şıkkında sertleşmeye yer  verilmemiştir.


8.Aşağıdakilerden hangisinde ünsüz değişimine/ünsüz yumuşamasına yer verilmiştir?

ÇÖZÜM :  
–p,-ç,-t,-k ile biten sözcüklere ünlü ile başlayan ek geldiğinde –p,-ç,-t,-k  >  -b,-c,-d,-g,-ğ’ye dönüşür.

Ağaran –> Ak-aran    
Adımları -> At-ımları    
Yudum->Yut-um

*Aşağıdakilerden hangisinde ünsüz değişimine yer verilmemiştir?
A.Evde dolabın gözlerine iyice baksa da bulamamıştı.
B.Görmek istemeyeceği olaylar olması büyük talihsizlikti.
C.Varillerin kenarında biraz daha beklemeyi uygun bulmuştu.
D.Zeynep kalbinden geçenleri biraz daha fazla yapılıyor.
E.Nane bahçesinde kitabına başlamışsa da bitirmek nasip olmamıştı.

CEVAP: 

Dolap-ın  ,  İstemeyecek-i  ,  Kalp-inde  ,  Kitap-ın  sözcüklerinde ünsüz değişimi olmuştur.




9.Aşağıdakilerden hangisinde ünsüz değişimine/yumuşamasına aykırılık vardır?

ÇÖZÜM: 
Sonu –p,-ç,-t,-k ile biten,ünlü ile başlayan ek almış olmasına rağmen yumuşama gerçekleşmeyen üç sözcük türü vardır:

A.Özel isimlerde yumuşama    olmaz.
Olursa yazım yanlışı kabul edilir.

Bu yıl Ürgüp’e, Melek’e ziyarete gidecekler.

B.Bazı tek heceli sözcüklerde yumuşama/ünsüz değişimi olmaz.
  
Saçını yok pahasına kesilmesi içini acıtıyordu.

C. Bazı yabancı sözcüklerde yumuşama olmaz.
  
Devletin işi milleti menfaatini korumaktır.
 

*Aşağıdakilerden hangisinde ünsüz değişimine aykırılık söz konusudur?
A.Halının yanındaki anahtarı almak istese de başarılı olamadı.
B.Canı çok yanıyordu,ne yapacağına karar vermekte zorlanıyordu.
C.Açık kapıdan içeri baktığında gördüklerine inanamadı.
D.Tahir Amca kirayı almak istiyordu fakat karısı bunu duymamalıydı.
E.Direklerin arasında yaşanan yaşamları kaleme alıyordu.

CEVAP:

 C şıkkındaki aç-ık ve iç-eri sözcüklerindeki –ç sesi , ünlüyle başlayan ek almasına rağmen yumuşama gerçekleşmemiştir.


10 .Aşağıdakilerden hangisinde ünsüz düşmesine yer verilmiştir?

ÇÖZÜM: 
 Ünsüz düşmesi iki yerde aranır:
  
I.-cık,-cik  eki alan sözcüklerde aranır.
Sözcüğün kökü ve gelen ek ayırt edildiğinde ünsüz düşmesi belirlenmiş olur.

Küçücük->Küçük-cük
Alçacık   ->Alçak-cık
Ufacık    ->Ufak –cık
  
II.Fiilden isim yapan ek  –l  harfi eklendiği sözcüklerdeki  –k  harfini düşürür.
         

              Yüksek->Yükse-l-mek
              Alçak  ->Alça-l-mak
               Ufak   ->Ufa-l-mak
              Küçük  ->Küçü-l-mek

UYARI:   

              Ast-teğmen  >Asteğmen
              Üst-teğmen  >Üsteğmen 

sözcüklerinde –t  harfinin düşmesi yukarıda söz edilen iki kuraldan farklı ünsüz düşmesi olarak sorulur.

**Hangisinde ünsüz düşmesine yer verilmiştir?
A. Annesinin yaptığı sıcacık börekleri keyifle bitirmişti.
B. Türk dili yabancı kelimelere muhtaçmış gibi gösteriliyor.
C. Gazete başlıklarına göz atmadan kahvaltısına başlamazdı.
D. Üzüm bağının köşesine yatmış, etrafını seyrediyordu.
E. Yılın ilk gezisi için hazırlıklarını tamamlamak istiyormuş.

CEVAP: A şıkkındaki sıcacık sözcüğünün anlamlı en küçük parçası sıcaktır.Sıcak-cık şeklinde ek almış ve –k düşmüştür.

UNUTMA: Ünsüz düşmesi sorularımda soru hilesi olarak ünlü düşmeleri kullanılır.
       kahvaltı                
     seyrediyor             gibi.

12. Aşağıdakilerden hangisinde ünsüz türemesine yer verilmiştir?

ÇÖZÜM: Ünsüz türemesi cümlede iki yerde aranır:

I. Tek heceli bazı sözcüklerde ünlüyle başlayan ek geldiğinde ünsüz ikizleşmesi/türemesi meydana gelir.
 

 His-  i->  Hissi
 Tıp-ı->Tıbbi
 Ret-  i->  Reddi 
 Şer-i->  Şerri
 Hak- ı-> Hakkı                  
 Zan-ı->  Zannı

II .Yardımcı eylemlerin (etmek,olmak gibi) olduğu yerde aranır.

    His etmek     ->   Hissetmek
    Af etmek      ->  Affetmek
    Zan etmek     ->Zannetmek

UNUTMA: Yardımcı eylemlerde düşme ya da türeme varsa birleşik yazılır.

13.Aşağıdakilerden hangisinde kaynaştırma/yardımcı ünsüze yer verilmiştir?

ÇÖZÜM :İki ünlü ya da bir ünlü bir ünsüz arasına giren –y,-ş,-s,-n sesleri kaynaştırma ünsüzleridir.
Kaynaştırma ünsüzü kök ek ayrımı yapılmadan bulunamaz.
  
      Anla- >-an        Anla-y-an
      Bu-  >dan         Bu-n-dan
      Altı-  >ar           Altı-ş-ar
      Sevgi  >i            Sevgi-s-i

SORU HİLESİ: -N harfi hem kaynaştırma hem de iyelik eki olarak kullanılır.Sözcüğün başına “Senin” getirildiğinde anlamlı oluyorsa iyelik eki olarak kullanılmıştır.

(Senin)  Yolunu kapatan engelleri aşmalıydı.

( Anlamsız olduğu için (-n) kaynaştırma harfidir.)

(Senin)Yolunu bunlar asla kapatamaz. 

 
(Anlamlı olduğu için (-n) iyelik ekidir.)

**Aşağıdaki cümlelerin hangisinde kaynaştırma ünsüzüne yer verilmemiştir?
A. Ramazan ayı içinde iki defa sayfalarını tekrar imkanı bulmuştu.
B.Vali Beyi görmek isteyen halk ,birbirlerini itiyorlardı.
C.Fransız askerleri bölgede halka kötü muamele yapmış ve halkı göçe zorlamış.
D. Yalan sözler,sahibini küçük düşürür;söyleyenin kalbini karartır.
E.Eski çarşaflardan yaptığı yelkenlisiyle çok mutlu oynuyordu.


CEVAP:
Sayfaları-n-ı , 
İste-y-en , 
Söyle-y-e-n-in , 
Yelken-li-s-i-y-le söz-cüklerinde kaynaştırma ünsüzüne yer verilmişken  C şıkkında kaynaştırma ünsüzü kullanılmamıştır.

14.Aşağıdakilerden hangisinde dudak ünsüzünde benzeşmeye yer verilmiştir?
Çözüm: n-b/m-b değişimi olarak da sorulur.-b harfi kendinden önce gelen –n harfini –m harfine çevirir
Çevirmezse yazım yanlışı kabul edilir.
   Sakla-n-baç     >      Saklambaç
   Dola-n-baç      >      Dolambaç

UNUTMA: Özel isimler ve birleşik kelimelerde bu kural aranmaz.
   İstanbul             Safranbolu                         Binbaşı               Onbaşı

15.Aşağıdakilerden hangisinde ulamaya yer verilmiştir?      

ÇÖZÜM: Ünsüzle biten ünlü ile başlayan sözcükler arasındaki birleşmeye ulama denilir.Araya noktalama işareti girmez.

UNUTMA: Divan edebiyatında ulama vasl olarak sorulur.          
      Mehmet  Akif  Ersoy

Biraz hızlı söylendiğinde takif ve fersoy şeklinde sözcüklerin birbirine ulanmaktadır.

Metninde “tecessüs” olarak geçen ifade, “araştırmak, yoklamak, dikkat ve çaba harcayarak bilgi edinmeye çalışmak” anlamına geliyor ki, “casus” sözcüğü de bu sözcükle aynı kökten gelir. Yalnız kelimenin buradaki anlamı, başkasının gizli hallerini araştırmak; onun açıklanmasından hoşlanmayacağı şeyleri, kusur ve ayıplarını öğrenip ortaya çıkarmaya çalışmak olarak kullanılmıştır.
Yukarıdaki parça için aşağıdakilerden hangisi söylenemez?
A)Ünsüz benzeşmesine yer verilmiştir.
B)Ünlü daralmasına yer verilmiştir.
C)Ünlü değişimine yer verilmiştir.
D)Kaynaştıma ünsüzlerine yer verilmiştir.
E)Türetilirken ünlü düşmesine yer verilmiştir.                      

(Cevap B)

Çıkmış sorular 

Önce baygın bir iniltiydi yamaçtan duyulan,

Sonra bir gölge belirmişti kuş uçmaz yoldan:

Köyümün titreterek bağrı yanık toprağını

İnliyor, baktım, uzaktan görünen bir kağnı…

1.Bu dizelerde aşağıda verilen ses olaylarından hangisi yoktur? (2001)

A) Ünlü düşmesi

B) Ünsüz düşmesi

C) Sert ünsüz yumuşaması

D) Ünlü daralması

E) Ünsüz benzeşmesi 

Derken bir düdük (I) öttü (II) ansızın

Bembeyaz (III) gemi (IV) gitgide (V) ufaldı

Korkunç (VI) yalnızlığıyla (VII) baş başa

Rıhtımda bir (VIII) adam kaldı

2.Bu dizelerdeki numaralanmış yerlerin hangilerinde ulama vardır? (2006 Lys)

A) I. ve VIII.      B) II. ve V.      C) III. ve VI.                  D) IV. ve VII.         E) V. ve VII.

3.Aşağıdakilerin hangisinde hem ünsüz yumuşaması hem de ses düşmesi vardır? (2007)

A) Akla gelen başa gelir.

B) Keskin sirke kabına zarar verir.

C) Kırlangıcın zararını biberciden sor.

D) Her yiğidin gönlünde bir arslan yatar.

E) Kurdun adı yaman çıkmış, tilki vardır baş keser.

Bir uğultu başlıyor söz dağarcığımda, sözcükler üşüşüyor zihnime; (I) acılı, ezik, (II) buruk, (III) yorgun, çekingen, (IV) kırgın, suçlayıcı, (V) küskün…

4.Bu cümledeki altı çizili sözcüklerin hangisinde ünsüz benzeşmesi vardır? (2011)

A)II.    B) III.    C) IV.       D) I.     E) V.

Verdiği her uzun aranın ardından yeni albümüyle gönlümüzü fethetmeyi başaran pop müziği sanatçısı, bu kez eski şarkılarını yeniden yorumlayarak geçmişe bugünün penceresinden bakıyor ve dinleyiciyi yine oldukça etkiliyor.

5.Bu cümlede aşağıdaki ses olaylarından hangisi yoktur? (2012)

A) Ünlü daralması 

B) Ünlü düşmesi

C) Ünsüz yumuşaması

D) Ünsüz türemesi

E) Ünsüz benzeşmesi

Eskiden ülkelerin zenginliğinin ölçütü, sahip olunan toprak ve doğal kaynakların miktarıydı; zenginleşmenin yolu, daha geniş topraklara hükmetmekten geçiyordu. 20. yüzyılın ikinci yarısında bilimsel araştırmalara ağırlık verilmesiyle bu anlayış değişti, bilgi üretimi önem kazandı.

6.Bu parçada aşağıdaki ses olaylarından hangisi yoktur? (2013)

A) Ünlü düşmesi

B) Ünsüz yumuşaması

C) Ulama

D) Ünsüz benzeşmesi

E) Ünlü türemesi

Alnıma düştükçe damlalar sıkça

Kalbimi karanlık şeylerle yordum,

Etrafı acı bir gölge sardıkça

Siz gülüyordunuz, ben ağlıyordum.

7.Bu dizelerde aşağıdaki ses olaylarından hangisi yoktur? (2014)

A) Ünlü düşmesi

B) Ünlü daralması

C) Ünsüz benzeşmesi

D) Ünsüz düşmesi

E) Ünsüz yumuşaması

Edebiyat tarihi; edebî eserlerin kronolojik bir sıra içinde (I) oluşturdukları ve birbirleriyle ilgisi olmayan eserler yığını değil, edebî olarak şimdiki zamanda (II) yaşayan sanat eserlerinin oluşturduğu organik bir bütünün (III) sonucudur. Bu organik bütün içinde yer alan sanat eserleri, birbirine (IV) benzeyen nitelikleriyle belli bir kültürün ve o kültürün ait olduğu medeniyetin oluşturduğu bir edebiyat (V) geleneği meydana getirir.

8.Bu parçadaki numaralanmış sözcüklerin hangisinde birden fazla ses olayı vardır? (2015)

A)I.       B)II.      C)III.      D)IV.     E)V

Kimi zaman en büyük dostu kimi zamansa en büyük düşmanıdır dağlar (I) kayakçıların. Tehlikeye atılmayı, (II) dikkatsizliği, sonrası düşünülmeden verilen kararları sevmez. Her kayakçı hayatta kalmak için (III) tehlikeyi önceden (IV) hissetmek ve anında en doğru kararı vermek zorundadır. İşte bu yüzden kendi branşlarında ilerlemek isteyen kayakçıların dağlarla oyun (V) oynanmayacağını bilmeleri gerekir.

9.Bu parçadaki numaralanmış sözcüklerin hangisinde birden fazla ses olayı vardır? (2015 LYS)

A)I.     B)II.     C)III.     D)IV.      E)V 

(I) Çevresi büyük bir piknik alanı olarak düzenlenip halka açılan Mogan Gölü’nün kuşların kuluçka ve yavrulamasına (II) ayrılan doğal park (III) kısmında (IV) kıvrımlı ahşap yayla (V) yolları ve kuş gözlemevleri yapılmış.

10.Bu cümledeki altı çizili sözcüklerin hangisinde ünlü düşmesi yoktur? (2016) 

A)I.      B)II.      C)III.     D)IV.      E)V 

Koca şehrin üstünde ipi kopmuş bir uçurtmayım;

Rüzgârlara kayıyor göğsüm sarsıla sarsıla.

Koca şehrin üstünde ipi kopmuş bir uçurtmayım;

Ki uçurtmuştu beni çocukluğum, hülyalarıyla.

11.Bu dizelerde aşağıdaki ses olaylarından hangisi yoktur? (2016 LYS)

A) Ünsüz yumuşaması

B) Ünsüz benzeşmesi

C) Ünlü düşmesi

D) Ulama

E) Ünlü daralması

Öğretmen olmanın, o küçücük çocukların hayatlarına dokunmanın benliğinde bıraktığı derin iz, zaman ilerledikçe onu daha mutlu eder olmuştu. Öğrencilerine yeni şeyler öğretme hazzı, geçmişine olan özlemini çoktan alıp götürmüştü.

12.Bu parçada aşağıdaki ses olaylarından hangisi yoktur? (2017)

A) Ünsüz düşmesi

B) Ünsüz türemesi

C) Ünlü daralması

D) Ünsüz benzeşmesi

E) Ünlü düşmesi

Gözlerin gözlerime değince

Felaketim olurdu ağlardım

Beni sevmiyordun bilirdim

Bir sevdiğin vardı duyardım

Çöp gibi bir oğlan, ipince

Hayırsızın biriydi fikrimce

13.Bu dizelerde aşağıdaki ses olaylarından hangisi yoktur? (2017 LYS)

A) Ünsüz benzeşmesi

B) Ünlü düşmesi

C) Ünsüz türemesi

D) Ünlü daralması

E) Ünsüz yumuşaması

Ben, sisi zihnin bazı hâllerine (I) benzetirim. Sis içindeyken sanki başka bir dünyada, başka bir nizam içinde (II) oynayan muhayyilem, beni daima şaşırtır. Kimi zaman temel karakterler üzerinde kalıp (III) ayrıntılardan uzaklaşmanın mutluluğunu yaşarım. Kimi zaman da zihnim ayrıntılara dalıp (IV) çevreyi kolaçan etmeye başlar. Birkaç gündür İstanbul’un üstünü bütünüyle örten sis de zihnim gibi oyunlar oynuyor ve görülen, (V) işitilen her şeyi farklı bir şekle sokuyor.

14.Bu parçadaki altı çizili sözcüklerin hangisinde ünlü düşmesi yoktur? (2018) 

A)I.       B)II.     C)III.     D)IV.    E)V 

Tüm hayvanların vücudu dokulardan ve dokuların birleşmesiyle meydana gelen organlardan oluşur. Dokular vücudun çeşitli kısımlarını ve organlarını oluştururken küçücük, kıvrımlı ve karmaşık yapılara dönüşür. Epitel hücreler bu yapıların oluşmasında temel bir işleve sahiptir. Bu hücreler sıkı bir şekilde istiflenerek derinin, kan damarlarının ve organların dış tabakalarını meydana getirir.

15. Bu parçada aşağıdaki ses olaylarından hangisi yoktur? (2019 TYT)

A) Ünsüz yumuşaması 

B) Ünsüz benzeşmesi

C) Ünlü düşmesi 

D) Ünsüz düşmesi

E) Ünlü daralması

İşte ben hep böyle garip mahzun,

Bir şey beklermişçesine yaşıyorum.

Bazen öyle günlerim oluyor ki Elâ gözlüm,

Ne oldu, nasıl bitti şaşıyorum.

Bazı bilmem, gün nasıl başladığında,

Kayıp kayıp gidiyor dünya bıkkın bakışlarımdan.

Yaşıyorum, yaşıyorum da bitmiyor,

Bir tutam sakız oluyor ağzımda zaman.

16. Bu dizelerde aşağıdaki ses olaylarından hangisi yoktur? (2021 TYT)

A) Ünsüz yumuşaması

B) Ünlü düşmesi

C) Ünsüz düşmesi

D) Ünsüz benzeşmesi

E) Ünlü daralması

Cevaplar

1.B 2.A 3.D 4.E 5.D 6.E 7.D 8.D 9.E 10.E 11.E 12.C 13.A 14.E 15.E 16. C

SES BİLGİSİ UYGULAMASI
        
Aşağıdaki sözcüklerde görülen ses olaylarını inceleyiniz.

bekliyor………………………………..

yükselmek ……………………………

çalışkanlar…………………………………….

verdiği………………………………..

oğlumuz…………………………………….

sıcacık…………………………......

yüklüyordunuz…………………………………..

oynadılar…………………………………..

sırrımızdan………………………………….

bildiğiniz …………………………………..

kokladı…………………………………

sözcükteki…………………………………..

gidermek ……………………………..

benzemek …………………………….

sızlamak …………………………….

mutluydum  …………………………….

zannettik     …………………………….

çağrışım      …………………………….

diyecekleri     …………………………….

ufalmış ……………………….

sararmak ……………………………

anlattığı …………………………………..
                                                                              
yumurtlamak …………………………………………

gökten   ………………………………………

savrulmuş   ………………………………………..

inatçı    ………………………………………….

uykusunda………………………………………………

ilerlemek ……………………………..

çabucaktı   …………………………

beslemek  ……………………………

emretmek ……………………………

sınıftan     …………………………..

altışar     …………………………..

fikriniz    ……………………………

naklolmak……………………………

yüzleşmesi ……………………………

adımları……………………………

sapasağlam……………………………

seyretmek ……………………………

bekleyince      …………………………….





Gülümsetti  …………………………….
                
reddetmek ……………………………

hüznümüzde      …………………………….

karnındaki      …………………………….

gecenin    …………………………….

yudumladı ………………………………

ağarmış     …………………………….

yumuşacık …………………………….

güpegündüz     …………………………….

ağlayan      …………………………….

ayrımcılık      …………………………….

kavrulmuş   …………………………….

bağrışmak …………………………….

ilacımızdan  …………………………….

beklemiyor ……………………………

hakkında    …. …………………………

ateşten……………………………..............

sayesinde…………………………….........

saati ……………………………...................


Aşağıdaki paragraflarda geçen ses olaylarını bulunuz.
• Ansızın gece oldu. Daha biraz önce puslu bir mavilikle parlayan güneş hızla alçaldı ve çok kısa bir an için kızıllaşan denizin lacivert sularına bir zıpkın gibi batıp kayboldu. Denizin ötesindeki anakaranın sıradağları, tepedeki kilise kalıntılarına doğru kıvrılarak yükselen keçiyolu, çobanların derme çatma kulübeleri, ıssız köyün tek katlı beş on evi, gökyüzüne dumanlı bir yeşillik yansıtarak tepelerdeki keskin yamaçlardan, aşağılardaki durgun denizin kıyısına kadar uzanan bütün ağaçlar bir anda karanlığa gömüldü.

• Gökyüzünün boşluğa nasıl masmavi serildiğini, ak bulutların onun üzerinde nasıl oynaştığını, toprağın ve suyun yeryüzünde nasıl hafifçe yuvarlanarak uzandığını, sonsuzluğu, hayatı, ölümü düşünmek, hayal kurmak için bozkırda olmak gerekir.

• Hava kararmaya yüz tutup evlerin ışıkları bir bir yanmaya başladığında… Sanki en çok o saatlerde yaşamaya başlıyor o evler, hayat o zaman gerçeklik kazanıyor, dışarıdan bakılınca. Dünyanın dört bir yanında milyonlarca ev ancak karanlıkta se­çilen yıldızlar gibi görünür oluyor. Milyonlarca evin her birinde birbirinden farklı milyonlarca yaşam hüküm sürüyor. Her birimiz, kendi “yıldızımız”dayken sanıyoruz ki hiç benzemiyor öbür yıl­dızların sakinlerinin hissettikleri bizimkine. Halbuki çağlar, ülkeler, hayat tarzları değişiyor ama duygular aynı kalıyor; zamana, mekâna, şartlara aldırış etmeden, direniyor.

• Nesneler gibi insanlar da değişiyordu, kapı tokmakları nasıl onu tutan kişinin avucunu, kaba dolan suyun uyumuyla dolduruyorsa, hayat da insanları değiştiriyor, birbirinden farklı fiziksel görünüşlere ve ruhsal görüşlere kavuşturuyordu.