Noktalama İşaretleri

 

 

NOKTALAMA SORULARI NASIL ÇÖZÜLÜR?

Özellikle, çok sorulan paragraf tipi soruları çözerken dikkat edilmesi gereken üç temel kural vardır.

I.KURAL: 

Nokta, soru işareti, ünlemden sonra mutlaka büyük harfle başlar.

Beni gerçekten gördü mü (   ) yalan mı söylüyor(  ) bilmiyorum( )

(?) (?) şıkkı cevap olmaz.

Soru anlamı taşımış olmasına rağmen, boşluğa soru işareti gelmez. Küçük harf geliyorsa virgül atılarak cümleye devam edilir.

II:KURAL:

Virgül, noktalı virgülden sonra- özel isim yoksa -mutlaka küçük harfle başlar.

Sülalade akıllı (  ) işten anlayan (  ) mantıklı düşünen tek kişiydi.

Hacı Kalfa (  ) kendini çok iyi yetiştirmişti (   ) birçok önemli eser vermiş bir bilim adamıdır

III:KURAL: İki nokta, üç noktadan sonra duruma göre bazen büyük, bazen de küçük başlar.

*İki noktadan sonra açıklama yapılıyorsa büyük, sıralama yapılıyorsa küçük başlar.

Sanatçıdan beklenen şudur: Halka gereken kültürel mirası vermek.

Sandıktan şunlar çıktı: kitap, oyuncak, resimler...

*Üç noktadan sonra aynı cümle devam ediyorsa küçük, yeni bir cümle başlıyorsa büyük harfle başlar.

Çocuğa ... dediği için suçlu bulundu.

Yaşama isteği... Her insan biraz da farklıdır.

 Çizgi romanın masal türü ile benzeyen yönlerini yazar şöyle açıklamıştır ( ) “Çizgi romanlar romantik çocukluğun resimli masalları mıydı ( ) masallarını yitirmekte olan çocukluğu besleyen deve gücü, tazı hızı şerbeti mi ( )” Çizgi roman ( ) biçimi, yapısı ve işlevi açısından masalla ilişkilendirilmekte ( ) Bu yüzden çizgi roman için masalın yerine ikame edilmiş resimli edebiyat denebilir.

Bu parçada yay ayraçla belirtilen yerlere sırasıyla aşağıdakilerden hangisinde verilen noktalama işaretleri getirilmelidir?

A) (;) (?) (?) (;) (.) 

B) (;) (,) (?) (;) (.) 

C) (:) (,) (?) (,) (.) 

D) (.) (,) (?) (;) (…)

E) (:) (,) (?) (;) (.)

Nokta ( . )

1. Tamamlanmış cümlenin sonuna getirilir.

Haftada iki defa evden ayrı kalmak zorundaydım.

2. Bazı kısaltmaların sonun konur.

Yrd. Doç. (yardımcı doçent), 

Prof. (profesör), Cad. (cadde), 

Sok. (sokak), s. (sayfa), sf. (sıfat), vb. 

3. Sayılardan sonra, sıra bildirmek için (ıncı, inci anlamında) konur:

  15. sayfa ; II. Mehmet, XV. yüzyıl, 

  20. Sokak, 4. Levent vb.

4. Tarih ve saatleri ayırmak için kullanılır.  

29.5.1453 fetih gerçekleşti.

Saat 13.30’da toplantıya gireceksiniz. 

UYARI: Tarihlerde ay adları yazıyla da yazılabilir. Bu durumda ay adların­dan önce ve sonra nokta kullanılmaz:

 

29 Mayıs 1453, 29 Ekim 1923 vb.

 

Virgül ( , )

1.Sıralı cümleleri birbirinden ayırmak için konur:

Sıralı cümle nedir?: Birden fazla yüklemden oluşan cümlelerdir.

Yaşamayı umduk, çaresizce bekledik, kurtulmayı düşledik.   

Evin kapısına yaklaştı, üstünü başını düzeltti, kapıyı yavaşça tıkladı.

2. Eş görevli sözcüklerin ve sözcük gruplarının arasına konur:

Eş görevli sözcük nedir?: 

Aynı işi yapan sözcüklerdir.

Sıfatla sıfat,  nesneyle nesne gibi.

Siyah, karışık, kirli, kıvırcık saçları ile küçük bir kız onu karşıladı.

Zindana atılan mahkûmlar, yaşlanmış fakirler, çaresiz kadınlar onun ilgisini çekmiyordu.

Çocuk en çok armut, kiraz, vişne, karpuz  ve kavun seviyordu

3. Tırnak içinde olmayan doğrudan alıntı cümlelerinden sonra konur:

Doğrudan alıntı nedir?

Birinin cümlesini hiçbir değişiklik yapmadan olduğu gibi aktarmaya denilir.

Adaya yarın hiç tekne gelmeyecek, dedi.

Sen bilirsin ama bu sefer çok geç, dedi.

4. Cümle içinde ara sözlerin başına ve sonuna konur:

Teyzesi, hayattaki tek akrabası, onu artık istemiyordu.

Güne geç başlayan biri, pek başlamış da sayılmaz, verimli olamaz.

İçeri girdiğinde masaya, büyük tahtalardan yapılmış olana, bakmadan üstündeki kitabını alıp çıktı.

I.Öğretmen, odasına doğru ilerlerken sınıf başkanını gördü. 

 II. Sağa sola sataşarak, bir işle uğraşmayarak mı gelişmeyi düşünüyorsun? 

III. Bu kadar sessizlik, ki gerçekten aşırı bir sessizlik vardı, hayra alamet değil. 

IV. Entelektüel, yerinde saymayıp heybeyi sürekli dolduran insandır. 

V. Bu türler, tiyatro ve roman, ilk dönemde önemli bir gelişim göstermiştir. 

Numaralanmış cümlelerin hangilerinde virgül aynı işlevde kullanılmıştır?

A) I ve II.       

B) II ve IV. 

C) I ve III.         

D) III ve V. 

E) IV ve V.

5. Kendisinden sonraki cümleye bağlı olarak ret, kabul ve teşvik bil­diren hayır, yok, evet, peki, pekâlâ, tamam, olur, hayhay, başüstüne, öyle, haydi, elbette gibi kelimelerden sonra konur:

Peki, gideriz. 

Olur, ben de size katılırım. 

Hayhay, memnun oluruz. 

Yoo, geç kalıyoruz.

6.Anlam belirsizliğini gidermek için kullanılır. 

Anlam belirsizliği adlaşmış sıfatla isimin birlikte kullanıldığında ortaya çıkar.              

Yaşlı, balıkçıya kızmak istemedi.

Hasta, bakıcısına bir şeyler söyledi.

Taksici babasına para üstünü vermedi.

7..Yüklemden uzak düşmüş olan özneyi belirtmek için konur:

Saniye Hanımefendi, merdivenlerde oğlunun ayak seslerini duyar duymaz, hasretlisini karşılamaya atılan bir genç kadın gibi koltuğundan fırlamış ve ona kapıyı kendi eliyle açmaya gelmişti. 

Küçük çocuk, oturma odasındaki masada bir şey yapmadan oturuyordu.

8. Hitap için kullanılan kelimelerden sonra konur:

Efendiler, yarın çok işimiz var

Sayın Başkan,

Sevgili Kardeşim,

 

UYARI: Metin içinde zarf-fiil eki almış kelimelerden sonra virgül konmaz:

Şimdiye dek, köyden kaçıp da başka köyde çobanlık, yanaşmalık etmedi. 

UYARI: Metin içinde ile ve, veya, yahut, ya … ya bağlaçlarından önce de sonra da virgül konmaz:

UYARI:İsim ve sıfat tamlamalarında tamlayanla tamlanan arasına virgül girmez.

Halkın, ekmeği ile oynamayın.

Güzel, işler yapmak istiyorum.

UYARI: Şart ekinden sonra virgül konmaz.

Köyde kim çaresiz kalırsa, kimin işi bozulursa, Bayburt yolunu tutar .

UYARI: 

Özne olarak kullanıldıklarında bu, şu, o zamirlerinden sonra konur:

Bu, benim gibi yazarlar için hiç kolay olmaz.

O, eski defterleri çoktan kapatmış.

Noktalı Virgül ( ; )

1. Cümle içinde virgüllerle ayrılmış tür veya takımları birbirinden ayırmak için konur: 

Erkek çocuklara Doğan, Tuğrul, Aslan, Orhan; kız çocuklara ise İnci, Çiçek, Gönül, Yonca adları verilir.

Türkiye, İngiltere, Azerbaycan; Ankara, Londra, Bakü.

2. Ögeleri arasında virgül bulunan sıralı cümleleri birbirinden ayır­mak için konur: 

Sevinçten, heyecandan içim içime sığmıyor; bağırmak, kahkahalar atmak, ağlamak istiyorum.

*Sıralı cümlelerin herhangi birinde virgül kullanıldıysa cümleleri noktalı virgül ayırır.

3. Özneyi vurgulamakta virgül yetersiz kalmışsa noktalı virgül getirilir:

Fatih; Serhat, Orhan, Yılmaz'ın ödevlerini de bitirmiş.

Yeni usul şiirimiz; zevksiz, köksüz, acemice görünüyordu.  

Kahve ( ) yolculuğunun başından beri gittiği her yerde popüler olmuş    ( ) yerleştiği bölgenin kültürüyle harmanlanarak oraya has bir kültür oluşturmuş ( ) zamana meydan okuyan yegâne içecektir ( )

Bu cümlede yay ayraçla gösterilen yerlere sırasıyla aşağıdaki noktalama işaretlerinden hangileri getirilmelidir?

A) (,) (;) (,) (…)      

B) (;) (;) (,) (.)

C) (;) (,) (,) (.)       

D) (;) (,) (;) (.)

E) (,) (;) (;) (…)

Kahve, cümlede özne görevinde kullanılmış.Virgül özneyi vurgulamakta yetersiz kaldığı için noktalı virgül kullanılır.

Noktalı virgül, cümle içinde virgüllerle ayrılmış tür veya takımları birbirinden ayırmak, ögeleri arasında virgül bulunan sıralı cümleleri birbirinden ayırmak için kullanılır.

Buna göre aşağıdaki cümlelerden hangisi bu kuralların dışında kalır?

A) “Küçük Ağa”, “Osmancık” ve “Dönemeçte” yazarın romanlarından; “Oğlumuz” ve “Yarın Diye Bir Şey Yoktur” ise hikâyelerinden birkaçıdır. 

B) Karşısındaki simit ve su satan çocukları dikkatle izliyor; yeni romanının, gazeteye yazacağı makalenin planını yapmaya çalışıyordu. 

C) Bu armağan; eşsiz renklere sahip, izlenimciliğin güzel bir örneğini simgeleyen, insanı hayal allemlerine götüren, ünlü bir tablonun kopyasıydı. 

D) “Ölmeye Yatmak” adlı romanında bilinç akışı, iç monolog; “Bir Düğün Gecesi” adlı romanında ise bağımsız iç konuşma tekniğine yer vermiştir. 

E) Davet akşamları taşlıktaki su küpü, sofadaki yemek masası ve daha başka hırdavat eşya mutfağa taşınıyor; yukarı dan kilimler, iskemleler, süslü yastıklar indirilerek bir kabul salonu dekoru kuruluyordu.

İki Nokta (: ) 

1.Kendisiyle ilgili örnek verilecek cümlenin sonuna konur:

Tanzimat'ta edebiyatımıza bazı yeni türler girmiştir: makale,deneme,roman, fıkra...

2. Kendisiyle ilgili açıklama verilecek cümlenin sonuna konur:

Bunun cevabı çok basit: Hiçbir insan başkasını suçlayamaz.

3. Tırnak içine alınan doğrudan alıntı cümlesinin önce kullanılır.

Halil: "Yol arkadaşı olmak kolay değildir." dedi.

4. Edebî eserlerde konuşma çizgisimden önce konur:

Ziraatçı sayar:

– Yulaf, pancar, zerzevat, tütün...

Üç Nokta ( … )

1.  Tamamlanmamış cümlelerin sonuna konur:

Ne çare ki çirkinliği hemencecik ve herkes tarafından… 

2. Kaba sayıldığı için veya bir başka sebepten dolayı açık yazılmak is­tenmeyen kelime ve bölümlerin yerine konur:

Kılavuzu karga olanın burnu … çıkmaz.

 

3. Alıntılarda başta, ortada ve sonda alınmayan kelime veya bölümle­rin yerine konur:

… derken şehrin öte başından boğuk boğuk sesler gelmeye başladı… 

4. Ünlem ve seslenmelerde anlatımı pekiştirmek için konur:

Gölgeler yaklaştılar. Bir adım kalınca onu kıyafetinden tanıdılar:

—  Koca Ali… Koca Ali, be!.. 

Soru İşareti ( ? )

1. Soru eki veya sözü içeren cümle veya sözlerin sonuna konur:

Ne zaman tükenecek bu yollar, arabacı?   

2. Soru bildiren ancak soru eki veya sözü içermeyen cümlelerin sonuna konur:

Gümrükteki memur başını kaldırdı:

 — Adınız?

3. Bilinmeyen, kesin olmayan veya şüpheyle karşılanan yer, tarih vb. durumlar için kullanılır:

 

Yunus Emre (1240 ?-1320), (Doğum yeri: ?) vb.

1496 (?) yılında doğan Fuzuli…

Ankara’dan Antalya’ya arabayla üç saatte (?) gitmiş.

UYARI: Soru ifadesi taşıyan sıralı ve bağlı cümlelerde soru işareti en sona konur:

Çok yakından mı bu sesler, çok uzaklardan mı?

Üsküdar’dan mı, Hisar’dan mı, Kavaklardan mı?

Aşağıdakilerin hangisinde soru işareti (?) yanlış kullanılmıştır? 

A) Hayallerimize gem vurup hayata ayak uydurmaya ne kadar gayret ediyoruz?

 B) İnsanlara saygı gösteriyor, onları yeterince anlayabiliyor muyuz? 

C) Kurallar koyup o kurallara kendimiz ne kadar uyuyoruz, tartışılır? 

D) Çevremizdeki güzelliklerin farkına vardığımız söylenebilir mi? 

E) Aklımıza yatmayan durumlara katlanmayı nasıl başarabiliriz?

Ünlem İşareti ( ! )

1. Sevinç, kıvanç, acı, korku, şaşma gibi duyguları anlatan cümle veya ibarele­rin sonuna konur:

Hava ne kadar da sıcak! 

Aşk olsun! 

Ne kadar akıllı adamlar var! 

Vah vah!

2. Seslenme, hitap ve uyarı sözlerinden sonra konur:

Dur, yolcu! Bilmeden gelip bastığın

UYARI: Ünlem işareti, seslenme ve hitap sözlerinden hemen sonra konulabi­leceği gibi cümlenin sonuna da konabilir:

Arkadaş, biz bu yolda türküler tuttururken

Sana uğurlar olsun… Ayrılıyor yolumuz! 

3. Alay, kinaye veya küçümseme anlamı kazandırılmak istenen sözden hemen sonra yay ayraç içinde ünlem işareti kullanılır:

İsteseymiş bir günde bitirirmiş (!) ama ne yazık ki vakti yokmuş (!).

Adam, akıllı (!) olduğunu söylüyor.

Kısa Çizgi ( – )

1. Satıra sığmayan kelimeler bölünürken satır sonuna konur:    

Soğuktan mı ,yoksa heyecan mı, üzün-    tüden mi bilmiyorum.

2. Cümle içinde ara sözleri veya ara cümleleri ayırmak için ara sözlerin veya ara cümlelerin başına ve sonuna konur, bitişik yazılır:

Küçük bir sürü -dört inekle birkaç koyun- köye giren geniş yolun ağzında durmuştu. 

3. Kelimelerin kökleri, gövdeleri ve eklerini birbirinden ayırmak için kullanılır: 

al-ış,  dur-ak,  gör-gü-süz-lük vb.

4. Fiil kök ve gövdelerini göstermek için kullanılır: 

al-, dur-, gör-, ver-; başar-, kana-, okut-, taşla-, yazdır- vb.

5. Aralarında anlam ilişkisi bulunan sözcükleri ayırmakta kullanılır: 

Aydın-İzmir yolu, 

Türk-Alman ilişkileri,

 Ural-Altay dil grubu,

Kesme İşareti ( ’ )

1. Özel adlara getirilen çekim ekleri kesme işaretiyle ayrılır: 

Kurtuluş Savaşı’nı,  Fatih Sultan Mehmet’e, Muhibbi’nin, Gül Baba’ya, Sultan Ana’nın, Mehmet Emin Yurdakul’dan,  Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı’na vb.

      

UYARI: Kurum, kuruluş, kurul, birleşim, oturum ve iş yeri adlarına gelen ekler kesmeyle ayrılmaz: 

Türkiye Büyük Millet Meclisine

Türk Dil Kurumundan

Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığına vb.

UYARI: Özel adlara getirilen yapım ekleri, çokluk eki ve bunlardan sonra gelen diğer ekler kesmeyle ayrılmaz: 

Türklük, Türkleşmek, Türkçü, Türkçülük, Türkçe, Müslümanlık, Hristiyanlık, Avrupalı, Yakup Kadriler, Türklerin, Türklüğün, Türkleşmekte, Türkçenin, Müslümanlıkta, vb.

UYARI: Özel adlar yerine kullanılan “o” zamiri cümle içinde büyük harfle yazılmaz ve kendisinden sonra gelen ekler kesme işaretiyle ayrıl­maz.

2. Kişi adlarından sonra gelen saygı ve unvan sözlerine getirilen ekleri ayırmak için konur:

 

Nihat Bey’e, Ayşe Hanım’dan, Mahmut Efendi’ye, Enver Paşa’ya; Türk Dil Kurumu Başkanı’na vb.

3. Kısaltmalara getirilen ekleri ayırmak için konur:

 

TBMM’nin, TDK’nin, BM’de, ABD’de, TV’ye vb.

4. Sayılara getirilen ekleri ayırmak için konur: 

1985’te, 8’inci madde, 2’nci kat; 7,65’lik, 9,65’lik,  vb.

5. Belirli bir tarih bildiren ay ve gün adlarına gelen ekleri ayırmak için konur:

 

Başvurular 17 Aralık’a kadar sürecektir.

6. Seslerin ölçü ve söyleyiş gereği düştüğünü göstermek için kullanılır: 

Bir ok attım karlı dağın ardına

Düştü m’ola sevdiğimin yurduna

7. Bir ek veya harften sonra gelen ekleri ayırmak için konur:

 a’dan z’ye kadar, Türkçede -lık’la yapılmış sözler