Nesne Yüklem İlişkisi

 

NESNE YÜKLEM İLİŞKİSİ BAKIMINDAN                                   CÜMLELER

Aşağıdakilerin hangisinde eylem nesne-yüklem ilişkisi bakımından diğerlerinden farklıdır? 

Bu soru kalıbını çözmek için önce nesnenin ne olduğunu bilmek gerekir.

Nesne nedir?:  

* Nesne yapılan işten etkilenen herhangi bir şeydir.
* Yükleme sorulan "Ne, Neyi, Kimi" sorularına cevap veren ögelerdir.

Kısa yol:

* Fiilin başına "ONU" getirildiğinde fiil anlamlı olursa nesne alabilir demektir.

(Onu) satmış. (Anlamlı, nesne almış.)

Kitaplığındaki bazı kitapları yok pahasına satmıştı. ( Neyi satmış?)

Kitaplığındaki bazı kitapları (işten etkilenen)

UNUTMA:

Nesne, sadece cansız varlık değildir; insan da işten etkilenen olduğunda nesne olarak isimlendirilir. 

* Kim ve kimi soruları insanı buldurmak için söylenir.

Yalının sahibini hastaneye kaldırıldılar. 

Kimi hastaneye kaldırıldılar? 

Yalının sahibini (Nesne)

*Nesne alan fiile "Geçişli fiil " denilir.

(Geçişli fiilde işten etkilenen vardır.)

*Nesne alamayan fiile "Geçişsiz fiil "denilir.(Geçişsiz fiilde işten etkilenen yoktur.)

*(Bu iki kavramı mutlaka ezberle)

Hangisi nesne yüklem ilişkisi bakımından farklıdır?
A) Bütün sevgileri atıp içimden
    Varlığımı yalnız ona verdim ben
B) Askerler dönüyor ihtiyar askerler
    Sulhun mavi dağlarından
C) Bu afyon ruhu gibi baygın mahalleden
    Hayalimde tek çizgi bir sen kalmışsın sen
D) Yıllardan beridir ağaran teller
    Bu akşam parıldar şakaklarımda
E) Her şey yerli yerinde; havuz başında servi
    Bir dolap gıcırdıyor uzaklarda durmadan
 

 
Şimdi soruyu çözelim: 

*A şıkkının yüklemş (onu) verdim.  "geçişli."
* B şıkkında (onu) dönüyor.  "geçişsiz."
*C şıkkında (onu) kalmışsın.  "geçişsiz."
*D şıkkında (onu) parıldar.   "geçişsiz."
*E şıkkında (onu) gıcırdıyor.   "geçişsiz."

Dört şıkta nesne kullanılmamış yani geçişsiz, bir şokta nesne kullanılmış yani geçişli.

 
Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yüklemi geçişli olduğu hâlde cümlede nesne kullanılmamıştır?
 
ÇÖZÜM:
Bu soru kalıbında cümlenin yüklemleri bulunarak başına (onu) getirildiğinde anlamlıdır.

Fiil geçişlidir fakat cümlede neyi kimi sorularına cevap verecek nesne yoktur.
 
A) Bizi okula götürecek servisi bekliyoruz yirmi dakikadır.
B) Dünyanın ekseni etrafında dönmesinin günleri oluşturduğunu öğrendik.
C) Bu zor bölümü çok sıkı çalışarak sadece iki buçuk yılda bitirmiş.
D) Hasta olduğu için bugün çalışmaya çağıramadık.
E) Komşularımızı da akrabalarımız olarak görüp sevmeliyiz.
 
*(onu) çağıramadık anlamlı fakat cümlede kimi çağıramadık sorusuna cevap verecek öge yok.
Sen oku ben dinleyeyim.
Sen (onu) oku ben (onu) dinleyeyim.
Neyi oku, neyi dinliyorum sorularına cevap yok.

Aşağıdakilerden hangisinde oldurgan fiile yer verilmiştir?


Oldurgan fiil de neymiş?
Bütün fiiller nesne alamaz, fakat getirilecek bazı eklerle (-t, -r, -tır) sonradan nesne alabilir hale getirilir, buna da oldurgan fiil denilir.
 
Geçişsiz fiilin ek alarak geçişli hâle getirilmesine oldurgan denilir.

(Onu) Oyna(mak) geçişsiz Oynat(mak) oldurgan
(Onu) Yaklaş(mak) geçişsiz Yaklaştır(mak) oldurgan
 
Bardakları elinden düşürdü.’ cümlesinde düşmek sözcüğü geçişsizdir. 

Bu fiil eki alarak geçişli hale getirilmiştir.
 
Geçişsiz eylemler, “-r / -t / -tır” eklerinden biriyle geçişli hâle getirilebilir; bu eylemlere oldurgan çatılı eylemler denir.

Aşağıdakilerin hangisinde bu açıklamanın bir örneği vardır?

A) Evimize on yıllık bir aradan sonra tekrar bakım yaptırdık.

B) Şimdi bizim ellerde tabiat, bir bahar türküsü tutturmuştur.

C) O gece suçluları polise bildirdik.
D) Annem pilav için pirinçleri her seferinde bana ayıklatırdı.

E) Ayağımıza gelen fırsatı maalesef kaçırdık.
 
*yaptırdık. (onu)yap geçişli

* tutturmuştur.(onu)tut geçişli

* bildirdik.(onu) bil geçişli

*ayıklatırdı. (onu) ayıkla geçişli

*kaçırdık.(onu) kaç geçişsiz kaçırmak oldurgan.
 
BİLGİ NOTU:

Fiillerin köklerine bakılarak bu tip sorular çözülür. 

Hangisinde ettirgen fiile yer verilmiştir? 
 
 Ettirgen fiil:
 Geçişli fiillere ‘-r,-t,-tır’ ekleri getirilerek geçişlilik derecesinin artırılmasına ettirgen fiil denir.

İşi başkasına yaptırma anlamı katmak için kullanılır.

 ‘Şiirleri öğrencilere yazdırdı.’ cümlesinde ‘yazmak’ geçişli bu fiilden türetilen ‘yazdırmak’ ta ettirgen fiildir.
 
Bize yaşamayı sevdirdi.

Bütün yazıları okuttu.
 
Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yüklemi ettirgen çatılı bir eylemdir?
A) Etrafı çarçabuk toparlayıp sofrayı kurdurduk.
B) Gölün kenarında kuzular otluyordu.
C) Semtimize giden son otobüse yetiştim.
D) Ayaklarımı denize uzatıp çay içiyorum.
E) Yolculuğun bu denli uzaması bizi endişelendiriyor.
 
sofrayı kur(mak ) geçişli   

 
sofrayı kurdur(mak )ettirgen.

sofrayı kur(mak) kendin yaparsın.  

 sofrayı kurdur(mak)başkasına yaptırırsın.

Aşağıdakilerden hangisi çatısı bakımından diğerlerinden farklıdır?

Çözüm: 

Bu soru kalıbında hem özne yüklem ilişkisi hem de nesne yüklem ilişkisine bakmalıyız.

Sınıfta işlediğimiz her konuyu tekrar etmelisiniz.

 

Öznesine göre etken, nesnesine göre geçişli.

 İkinci el eşya arayanları, spot dükkanlarında dolaştırdı.

Fotoğraf makinesi tamiri için gereken bir malzeme aranıyor.

İnsanlar, onun bu haline bakıp bakıp gülüştü

Arkadaşıyla pazartesi günü buluşacaktı.

Bu adamla garip bir tesadüf eseri aynı otobüse bindim.

Sokaktan geçenlere oyuncak dağıttı.