Ana içeriğe atla

SÖZCÜKTE YAPI (KÖK BİLGİSİ)

  

 KÖK VE KÖKÜN TÜRÜ                                            

Aşağıdakilerden hangisinin kökü, sözcük türü bakımından diğerlerinden farklıdır?

Bu kalıpta iki bilgi sorgulanmaktadır :                   

  1.Sözcüğün kökü nasıl bulunur?

  2.Kökün türü nasıl belirlenir?

Soruya sözcüğün kökünü belirlemekle başlayalım.

A.KöK NASIL BULUNUR?

I.AŞAMA:  Sözcüğün anlamlı en küçük parçası bulunur.

ilgisizlik-anlamlı en küçük parça –il              

Anlatım anlamlı en küçük parça –an

 

Peki ama bu kökler doğru mu??

II.AŞAMA: Bulunan kökle sözcüğün son hali arasında anlam ilişkisi olup olmadığına bakılır. 

Anlam ilişkisi varsa kök doğru bulunmuştur, anlam ilişkisi yoksa kök yanlış bulunmuştur.

Yukardaki örneklerde anlam ilişkisi olmadığı için kök yanlış bulunmuştur.                                                                                                    

ilgi-siz-lik   (ilgi)   

anla-t-ım  (anla)

 

 Şeklinde anlamlı diğer parçaya bakılır ,sözcüğün son haliyle anlam ilişkisi olduğuna göre kök doğru bulunmuştur.

  Uykusuzluk –Uyu(mak)          

  Ödevleri - Öde(mek)        

  Sınavlarda - Sına(mak)           

  Yanlışlık –Yanıl(mak)

  Yaşam –Yaş                            

  Besledik –Besi

B.KÖKÜN TÜRÜ NASIL BELİRLENİR?

Kökün türünü belirlemek için kökün sonuna (-mek,-mak)mastar eki getirilir.

Kök anlamlıysa fiil kökü, anlamsızsa isim kökü denilir.

 Dönüşüm    dön (mek)   fiil kökü

 Kirletiyor     kir (mek)    isim kökü

 Çevrenin     çevir (mek)   fiil kökü

 Rahatsızlık    rahat (mak)  isim kökü

SORU HİLESİ: 

Sözcüklerin cümle içindeki anlamları aynı zamanda türlerini de belirler.

Aynı sözcük hem isim hem de fiil olabilir:  

İçindeki yalnızlık ateşini içtiği soğuk sular bile dindirememiş.

 İç- isim kökü           iç-fiil kökü

UYARI:

Altı çizili olarak verilen sorularda, cümlenin tamamı okunmadan çözülen sorular genellikle yanlış çıkar çünkü soru, cümledeki anlama ya da  türe göre hazırlanır.

UYARI:

Yansıma sözcükler(ses taklidi sözcükler)her zaman isim kökü kabul edilir.

Şırıltı >Şır 

Çıtırtı >Çıt       

Patlama> Pat     gibi

Gelecekteki bilişsel sistemlerin çevreyle(I) etkileşim hâlinde olması bekleniyor. Canlı organizmaların sinir sistemlerinden(II) esinlenerek geliştirilen bu mekanizmaların en önemli özelliği, klasik(III) işlemcilerin aksine hafıza ve işlemci birimlerinin bir arada olmasıdır. İnsan beynine benzer(IV) biçimde çalışan elektronik cihazlar  henüz tasarlanmamış olsa da yakın zamanda bu konuda önemli gelişmeler(V) yaşanması bekleniyor.

Bu parçada numaralanmış sözcüklerden hangileri isim kökünden türemiştir? 

A.I ve II             B. I ve III          C. II ve IV         

D.  III ve V        E.  IV ve V          

ÇÖZÜM:  

et(mek)ten fiil kökü,  es(mek) fiil kökü, iş(mek) isim kökü,  biç(mek) fiil kökü,  yaş(mak) isim köküdür

.Cevap : III veV.


 

Aşağıdakilerden hangisinde sesteş köke ya da ortak (kökteş) köke yer verilmiştir?

Sesteş kök ve ortak kökler hem isim hem de fiil olabilen köklerdir. 

Kökün türünü cümledeki anlamı belirler.

SESTEŞ KÖK: 

Yazılışları aynı anlamları farklı olan ve cümleye göre türü değişebilen köklerdir.


Yoldaki taşları dedesi temizledi.  (isim kökü)                                 

Kadın ocakta taşan çorbayı bile fark etmemişti.   (fiil kökü)                  

ORTAK (KÖKTEŞ) KÖK:

Yazılışları aynı anlamı da birbiriyle bağlantılı olan köklerdir.

Çocuk yemeğin tadını alamıyordu.   (isim kökü)                                                  

Bu yemeği tatmanı çok istiyorum.     (fiil kökü)

AYIRT EDİCİ YÖN NE?

İkisi arasındaki temel fark anlam ilişkisidir.Aralarında anlam ilişkisi varsa ortak kök, yoksa sesteş kök denilir

  *  Damla- damla(mak)

  *  Eski - eski(mek)    Aralarında anlam ilişkisi var.

  *   Boya –boya(mak)

 * İç (dışın zıttı)  iç (mek) 

* Kır(gezi yeri)  kır (mak)    Aralarında anlam ilişkisi yok.

 *Aç(tok olmayan)  aç (mak)

UNUTMA: 

Sesteş kök sorulduğunda ortak kök,ortak kök sorulduğunda sesteş kök çeldirici olarak şıklarda yer alır.

*Aşağıdakilerden hangisinde altı çizili sözcük ortak köke örnek verilemez?

  A.Etrafı çok yoğun toz bulutu kapladığında vakit erkendi.

  B.Babası ile barışmayı her şeyden çok istiyordu.

  C.Duvardaki sıvalar her gün daha fazla dökülüyor.

  D.Yüzündeki gülümseme henüz bitmeden söze girdi.

  E.Güvendiği insanların sözlerini sorgulamazdı.

ÇÖZÜM: 

Toz ile tozmak fiili,barış kavramı ile barışmak fiili,sıva-sıvamak fiili,güven-güvenmek fiili  aralarında anlam ilişkisi olduğu için ortak kök kabul edilir; çiçek olan gül ile gülmek fiili arasında anlam ilişkisi olmadığına göre  sesteş köktür.

Aşağıdakilerden hangisinde altı çizili sözcük kökü türü bakımından diğerlerinden farklıdır?

A)Yeşil ovaların güneşli kapılarından geçtin .

B) İnce bir ruh, kötülük önünde direnirdi.

C) Sokataki vatandaşlar ihtiyara yardım etti.

D) Merhametli insanları  hiçbir zaman unutmaz toplum.

E)Tek amacımız hastalığın yayılmasını önlemekti.

Unut(mak) fiil kökü iken diğer şıklar isim köküdür.


Bütün bunları samimi bir(I) üzüntüyle biraz da (II)acıyarak dinliyordu. Onun (III)güçsüz (IV)duruma düşüşü karşısında en ufak bir (V)sevince kapılmıyor.

Yukarıdaki parçada numaralanmış sözcüklerden hangisinin kökü, sözcük türü bakımından diğerlerinden farklıdır?

A) I.           B) II.      C) III.     D)IV.         E) V.

Üz(mek) fiil kökü,acı(mak) fiil kökü, güç(mek) isim kökü,dur(mak) fiil kökü,sev(mek) fiil kökü




Diğer konular için tıklayın.

YAZIM YANLIŞLARI (KURALLARI)

    YAZIM KURALLARI (YANLIŞLARI) Aşağıdakilerden hangisinde yazım yanlışına yer verilmiştir? ÇÖZÜM:   Tek bir soru kalıbıyla yüzlerce maddeden oluşan, kurallar silsilesi sorulmaktadır. Sözcüklerin büyük ,küçük yazılması;birleşik ya da ayrı yazılması ;ses olayları gibi pek çok şey yazım yanlışı vardır/yoktur ,soru kalıbları ile sorulur. *Ses Bilgisiyle İlgili Yazım Yanlışları: 1.Ünlünün düşürülmesi gereken yerde düşürülmemesi yazım yanlışıdır . (İki heceli sözcüklerde ve birleşik fiillerde  aranır.) Şe hiri iyi bilen biriyle gezmeyi fi kir edecek kadar akıllıydı.                                    O gece ka rın ı çok ağrımış ,ağrısı hafifleyince haline şü kür eder.                       ...
Devamı İçin Tıklayın

Nesne Yüklem İlişkisi

  NESNE YÜKLEM İLİŞKİSİ BAKIMINDAN                                   CÜMLELER Aşağıdakilerin hangisinde eylem nesne-yüklem ilişkisi bakımından diğerlerinden farklıdır?   Bu soru kalıbını çözmek için önce nesnenin ne olduğunu bilmek gerekir. Nesne nedir?:    * Nesne yapılan işten etkilenen herhangi bir şeydir. * Yükleme sorulan " Ne, Neyi, Kimi" sorularına cevap veren ögelerdir. Kısa yol: * Fiilin başına " ONU " getirildiğinde fiil anlamlı olursa nesne alabilir demektir. (Onu) satmış. (Anlamlı, nesne almış.) Kitaplığındaki bazı kitapları yok pahasına satmıştı.  (  Neyi satmış?) Kitaplığındaki bazı kitapları (işten etkilenen) UNUTMA: Nesne, sadece cansız varlık değildir; insan da işten etkilenen olduğunda nesne olarak isimlendirilir.   * Kim ve kimi soruları insanı buldurmak için söylenir. Yalının sahibini hastaneye kaldırıldılar.  Kimi hastan...
Devamı İçin Tıklayın

Yazım Yanlışları Uygulama

    1.    İkide bir çocukca sorular sorması canımızı sıkmışdı. 2.   Burağ’ın fikirini savunan bir kaç kişi kalmıştı.  3.    1943'de İstanbul da   doğmuş fakat fikirleri anadoludan beslenmiştir. 4.    Seni gördümmü annemin konuk severliğini hatırlıyorum. 5.   Paris’de büyükelçilik yapmış,kötülük nedir de bilmiyen biriydi. 6.   Bende göğüsümü üşüttüm dün gece . 7.   Toprakda binlerce organizma yaşarki toprakda verim sağlanır. 8.   Sabahtan beri omuzum ağrıyor kimse bana yardımetmiyor. 9.   insanın bilinç altını dolduran bir takım olaylar olur. 10.     Hiç birimiz Zeynebi görmedikte görmekde istemedik.   Aşağıdaki cümlelerdeki   yazım yanlışlarını bulalım. 1.     Türkler, müslümanlığı 10. yüzyılda kabuletti.   2.     Bu bitkiye iç Anadolu’da klavuzlar yardımıyla ulaşa bildik.   3.    Odaya  Güneş girmiyorsa  ora...
Devamı İçin Tıklayın

Noktalama İşaretleri

    NOKTALAMA SORULARI NASIL ÇÖZÜLÜR? Özellikle, çok sorulan paragraf tipi soruları çözerken dikkat edilmesi gereken üç temel kural vardır. I.KURAL:   Nokta, soru işareti, ünlemden sonra mutlaka büyük harfle başlar. Beni gerçekten gördü mü (    ) yalan mı söylüyor(    ) bilmiyorum( ) (?) (?) şıkkı cevap olmaz. Soru anlamı taşımış olmasına rağmen, boşluğa soru işareti gelmez. Küçük harf geliyorsa virgül atılarak cümleye devam edilir. II:KURAL: Virgül, noktalı virgül den sonra- özel isim yoksa -mutlaka küçük harfle başlar. Sülalade akıllı (   ) işten anlayan (   ) mantıklı düşünen tek kişiydi. Hacı Kalfa (  ) kendini çok iyi yetiştirmişti (   ) birçok önemli eser vermiş bir bilim adamıdır III:KURAL: İki nokta, üç noktadan sonra duruma göre bazen büyük, bazen de küçük başlar. * İki noktadan sonra açıklama yapılıyorsa büyük, sıralama yapılıyorsa küçük başlar. Sanatçıdan beklenen şudur: Halka gereken kültürel mirası v...
Devamı İçin Tıklayın

Sınava Nasıl Çalışmalıyım?

      Her gün aynı saatte çalış. İnsanlar için en verimli çalışma saatleri ,sabah  8 ile 12 arası olduğu bilinir. Bu zaman diliminde zihin daha aktiftir.  Kişisel farklılıklar ve çevre etkisi ya da ev düzenine bağlı olarak bu saatler değişebilir. Önemli olan her gün aynı saatte çalışabilmektir.Az da olsa devamlı yapılan çalışma başarı getirir.  Çalışmayı tam bir alışkanlık haline getirmek için sabretmek gerekir.     Küçük yaşta ilim öğrenmek için evinden ayrılan bir öğrenci kendini yetersiz hissetmiş ve eve dönmek için yola koyulmuş. Yolda sıcaktan korunmak için bir mağaraya sığınmış. Mağaranın tavanından damlayan suyun taşı oyduğunu fark etmiş. Benim kafam taştan da sert değil ya demiş ve medreseye dönmüş. Dönemin önemli âlimlerinden biri olmayı başarmış. Unutma ki taşı delen suyun sertliği değil, devamlılığıdır . Çalışmayı zincir olarak düşün, her günün bir halka olduğunu ve kopmaması gerektiğini bil . Başlayan bir alışkanlığa, ...
Devamı İçin Tıklayın

Fiilimsiler (Eylemsiler)

Aşağıdakilerden hangisinde fiilimsiye / eylemsiye yer verilmiştir? Bu soru kalıbında ilk olarak fiilimsi nedir, nasıl bulunur, sorularına cevap bulmak gerekir. FİİLİMSİ NEDİR?: *Fiile benzeyen fakat fiil olmayan  (isim,sıfat ya da zarf olan) sözcüklerdir. *Görünüşü fiil benzediği için pek çok  öğrenci fiilimsileri, fiil sanır.       Üşümek      (isim)    Üşüye n      (sıfat)    Üşüterek    (zarf)  Örnekteki sözcükler fiil gibi görünse de fiil  değil fiilimsiler. FİİLİMSİ NASIL BULUNUR? I.KURAL:  Kökü ya da gövdesi fiil olan  sözcükler fiilimsi olabileceği için ilk  şart kökü fiil olan sözcükler  seçilmesidir. Halasının oğlunun diğer çocuklardan  farklı  yönleri vardı. Yukardaki cümlede   fiil köküne sahip  sözcük yok, tüm kökler isim kökü  olduğuna göre   fiilimsi de yok. II.KURAL: Fiilin aldığı e...
Devamı İçin Tıklayın

CÜMLENİN ÖGELERİ

      Ögeler  Nasıl Ayrılır? *Her cümle bir iş ya da bir durumu anlatır. *Cümledeki iş ya da durum yüklem  dir. *Cümlede söz edilen işi yapan,   özne   dir. *Cümlede söz edilen işten etkilenen nesne   dir. *Cümlede işin mekanı dolaylı tümleç (yer tamlayıcısı)  dır. *Cümlede işin nasıl, ne zaman, ne kadar olduğunu anlatan zarf tümleci   dir. ÖGE AYIRT EDERKEN NELERE DİKKAT EDİLİR? I. Cümlede ilk yüklem bulunur. *Yüklem doğru bulunmazsa diğer ögeler doğru bulunamaz. *Diğer tüm ögeler yükleme sorulan sorulara, verilen cevaplarla bulunur. II. Yüklemden sonra özne ,özneden sonra diğer ögeler bulunur. (Böyle sıralanmasının sebebi özne ve belirtisiz nesnenin aynı sorulara cevap vermesidir.Ne ve Kim sorularına verilen ilk cevap özneyi ,   İkinci cevap belirtisiz nesneyi buldurur.) Çocuklar, evde uçurtma yapıyor. Yapıyor (Yüklem) Yapan kim ? Çocuklar   (özne) Ne yapıyor?   Uçurtma   (Belirtisiz Nesne) III...
Devamı İçin Tıklayın

Şiirde Kafiye ve Redif

    Şiirde Kafiye (Uyak) ve Redif Redif nedir,nasıl bulunur?: *Satır sonlarındaki sözcükler ekine köküne ayrılır. *Yapılan ayrımda yazılışları ve  görevleri  aynı olan eklere redif denilir.  *Ek halinde ve sözcük halinde olmak üzere iki grupta incelenir. Ek Halinde Redif: Ağaçlar hu çeker iniler t aş lar Bülbül, gözlerinden akıtır y aş lar   “ lar ” çoğul ekleri aynı görevde olduğundan    rediftir.  - aş  sesleri iki ses benzerliğine dayandığından tam uyaktır.  Söz ola kese sa vaş ı       Söz ola kestire b aş ı Söz ola ağulu  aş ı Bal ile yağ ede bir söz     -ı harfi üç dizede de belirtme hal eki görevinde kullanıldığı için redif tir.    Sözcük Halinde Redif: *Satır sonunda tekrarlanan aynı anlamda kelimelerin oluşturduğu ses benzerliğine de sözcük halinde redif denilir.     Garibim namıma Kerem  diyorlar Aslı’mı el almış harem  diyorlar Ha...
Devamı İçin Tıklayın

SES BİLGİSİ

       Ses Bilgisi (Olayları) Kökle ekin ya da ekle ekin birleşmesi sırasında meydana gelen olaylara ses bilgisi denilir.  Ses bilgisi sorularını çözebilmek için sözcükte yapı bilmek gereklidir. Sözcüğün ilk hali bilinirse meydana gelen ses olayı da anlaşılır. Sözcüğün kökü ve köke gelen ekler ayırt edilir. Besliyordu    sözcüğünün ilk hali   besi-le-yor-du    sözcükte ünlü düşmesi ve ünlü daralması vardır. Anlattığı    sözcüğünün ilk hali    anla-t-dık-ı    sözcükte ünsüz sertleşmesi ve ünsüz değişimi vardır. 1.Aşağıdakilerden hangisinin  büyük ünlü uyumuna uymama nedeni diğerlerinden farklıdır? *   Büyük Ünlü Uyumu Nedir?      Büyük ünlü uyumu kalın ünlülerden sonra kalın,ince ünlülerden sonra ince ünlünün gelmesidir.     -a,-ı,-u,-o      Kalın ünlüler       -e,-i,-ü,-ö      İnce ünlüler   Büyük d...
Devamı İçin Tıklayın