Aşağıdakilerden hangisinde çatı özelliği aranmaz?
Fiilde çatı konusunda sorulan ilk soru
kalıbı budur.
Peki nasıl çözülür?
* Öncelikle cümlenin yüklemi bulunur.
*Yüklemin isim mi fiil mi olduğunu bakılır.
*Yüklemi isim olan cümlede çatı özelliği
aranmaz.
Eline aldığı kitabın kapağı beyazdı.
Her günden daha da soğuktu.
*Sorudaki dört cümlenin yüklemi fiil olur
ve fiilerde çatı özelliği aranır.
Aşağıdaki dizelerin hangisinde çatı özelliği aranmaz?
A)Duyuluyor zamanın tahtayı kemirdiği
Tavan aralarında, tavan aralarında
B) Atıyor sızıların çıplak duvarda nabzı
Çivi yaralarında, çivi yaralarında
C) Bir merhamettir yanan, daracık odaların
İsli lambalarında, isli lambalarında
D) Bir sırrı sürüklüyor terlikler tıpır tıpır
İzbe sofralarında, izbe sofralarında
E) Ağlayın, aşinasız, sessiz can verenlere
Otel odalarında, otel odalarında
ÇÖZÜM:
A şıkkında duyuluyor (fiil),
B şıkkında atıyor (fiil),
C şıkkında merhamettir (isim),
D şıkkında sürüklüyor (fiil),
E şıkkında ağlayın (fiil).
*İsim olan yüklem cevap şıkkıdır.
SORU HİLESİ :
Fiilimsiler isim soylu sözcük olduğu için çatı özelliği aranmaz.
(Not: Fiilimsi konusunu hatırlamıyorsan mavi ile yazılmış kelimeye dokun.)
Fakat fiilimsiler fiile benzedikleri için birçok öğrenci bunu cevap şıkkı olarak almaz.
Hangisinde çatı özelliği aranmaz?
A.Abdülkadir'in amacı onu uzaktan da olsa görmekti.
B. Bugün İlayda daha güzel örnekler verdi derste.
C.Berat düşünemedi olayların bu kadar çabuk gelişeceğini.
D. Kapının sesi duyulunca Salli heyecanını belli etmeden açmaya gitti.
E.Samet örnekleri yazacak birazdan defterine.
Cevap:
Görmekti, fiil gibi görünse de isimdir, görmek(mek) anlamsızdır ve çatı özelliği aranmaz.
(Fiilimsi konusu hakkında bilgiye blogtaki arama kısmından ulaşabilirsiniz.)
Aşağıdakilerden hangisi özne yüklem ilişkisi bakımından diğerlerinden farklıdır?
İlk soru şu:
Özne nedir?
* Özne ,cümlede işi yapandır.
* Söz edilen fiilin failidir.
* Yükleme sorulan Ne ve Kim sorularına cevap veren ögelerdir.
*Cümlede, özne (ya da işi yapan) belliyse buna Etken cümle denilir .
*Cümlede işi yapan belli değilse buna da Edilgen cümle denilir.
*Edilgen cümlelerin yükleminde –l ve–n fiilden fiil yapan çatı ekine yer verilir.
*Özne bu eklerle ortadan kaldırılır.
Dolaptaki eşyaları annesi astı.(Etken)
Dolaptaki eşyalar asıldı.(Edilgen)
Uyarı: Gizli özne etken kabul edilir.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde eylemin kim tarafından yapıldığı belli değildir?
A) Eskiden çocuklar sokaklarda birbirinden zevkli oyunlar oynarlardı.
B) Fırsat buldukça şehrinizdeki müzeleri ziyaret edin.
C) Her insan, en az bir sanatsal faaliyete zaman ayırmalıdır.
D) Beyaz koltuklar yaşlı, engelli ve hamile yolculara ayrılmıştır.
E) Öğrencileri şiirin büyülü atmosferine davet ediyoruz.
ÇÖZÜM: D şıkkındaki cümlede söz edilen işi yapan belli değil ve yüklem –l,-n çatı ekini de almış. Ayrılmıştır (Ayıran kim ,belli değil)
Okul, bu yıl erken boyandı.
Bu cümleyle özne-yüklem ilişkisi bakımından özdeş olan cümle aşağıdakilerden hangisidir?
A) Gökyüzünü birbirinden renkli uçurtmalar kaplamış.
B) Rus heyet, şirketin toplantı salonuna alındı.
C) Kuşlar neşeyle uçuşuyor sanki bugün.
D) Şehir, koyu bir sis tabakasına bürünmüş.
E) Kendinizi kötü alışkanlıklardan korumalısınız.
ÇÖZÜM: Verilen cümlede işi yapan belli değil yani edilgen çatılı olduğu için özdeş olan şık:
B) Rus heyet şirketin toplantı salonuna alındı.
Cümlesinde işi yapan belli değil ve edilgen çatılıdır.
Aşağıdakilerden hangisi özne yüklem ilişkisi bakımından farklıdır?
A. Şehrin sokakları günlerce, umutsuzca gezildi.
B. Boydan boya temizlendi tüm caddeler.
C.Bu işten en fazla sen etkilenirsin.
D. Pravolara bugün okulda başlandı.
E. Bu kitaplar yıllarca okutuldu.
Aşağıdakilerin hangisinde dönüşlü çatılı
eyleme yer verilmiştir ?
Dönüşlü çatı nedir?:
Cümlede işi yapan ve işten etkilenen aynı kişiyse buna dönüşlü denilir.
Başka bir tanım da cümlede hem özne bellidir hem de yüklemde –l,-n fiilden fiil yapan eke yer verilmiştir.
Köyün tüm kadınları düğün için süslendi.
İşi yapan ve işten etkilenen, köyün tüm kadınları.
Bekçi, buzun üstünde yürüyebilmek için parmaklıklara tutundu.
A) Ne ağır imtihandır, başındaki, Sakarya
Binbir başlı kartalı nasıl taşır kanarya
B) Aykırı bir yolcuyum dünya geniş
Büyük bir kulak çınlıyor içimdeki
C) Sevindiğim anda sen üzülürsün.
Sonbahar uğultusu duymamışsın ki
D) Bir ısıtır, bir üşütür, bir ağlatır bir güldürür
Sen hem bir hastalık hem de sağlık gibisin
E) Kaç kez sana uzaktan baktım 5.45 vapurunda;
Hangi şarkıyı duysam, bizim için söylenmiş sanki
ÇÖZÜM: C şıkkında sen üzülürsün bölümüne dikkat edin!
Yüklem –l fiilden fiil yapan ek almış ve özne de belli olduğu için dönüşlüdür.
Diğer şıkların yükleminde –l ve –n çatı eki bulunmadığı için etken çatılıdır.
Aşağıdakilerden hangisinde işteş fiile yer verilmiştir?
İşteş fiil nedir?
*İşin karşılıklı ya da birlikte yapıldığını
anlatan fiillere işteş denilir.
*-ş fiilden fiil yapan ek mutlaka kullanılır.
Uyarı: ş sesi kökünde olan şavaş, barış, güreş istisnadır.
I. Cevizleri elleri titreyerek, gözleri parlayarak yediler.
II. En sevdiğim arkadaşımı yıllar önce bir düğünde görmüştüm.
III. Hüzünden uzak gökyüzünde, kuşlar özgürce uçuşuyor.
IV. Uzunca bir aradan sonra eski dostumla Ankara’da buluştuk.
V. Yönetim kurulu üyeleri, bu konuyu sabaha kadar unuturlar.
Numaralanmış cümlelerin hangilerinde yüklem, öznesine göre işteş fiildir?
A) I ve II.
B) I ve V.
C) II ve III.
D) III ve IV.
E) IV ve V.
Çözüm:
III.cümledeki uçuşuyor ve IV. cümledeki buluştuk fiilerinde iş karşılıklı ve birlikte yapılmış,işteş fiillerdir.
KISA YOL:
Özne var, –l,-n yok Etken çatılı fiil.
Özne yok, –l,-n var Edilgen çatılı fiil.
Hem özne var hem de –l,-n var Dönüşlü çatılı fiil.
İş karşılıklı veya birlikte yapılıyorsa İşteş çatılı fiil.
