İSİMLER (ADLAR)
Aşağıdakilerden hangisinde altı çizili sözcüğün türü
diğerlerinden farklıdır?
Bu soru kalıbıyla isimler, sıfatlar,
zarflar, zamirler ,edat ve bağlaçlar sorulabilir. Dört şıkkın aynı türde, bir
şıkkın farklı türde olduğu soru kalıplarıdır.
*Sözcüğün isim olduğu nasıl anlaşılır?
-TEMEL ÖZELLİKLERİ-
I.*Varlığın ya da kavramın karşılığı olan sözcüğe isim denilir.
Evde seni bekleyen kitapları, defterleri, dergileri
hatırla.
Yukarıdaki cümlede varlığı karşılayan sözcükler ev, kitap, defter ve dergi isim görevinde kullanılmıştır.
Korku ve heyecan içindeydi.
Yukarıdaki cümlede kavramı karşılayan sözcükler korku ve heyecan isim görevinde kullanılmıştır.
II.Sözcüğün isim çekim eklerinden birini alması, isim olduğunu gösteren özelliklerden bir diğeridir.
*Çoğul ekleri (-ler, -lar)
*Hal ekleri (-i,-e,-de,-den )
*İyelik ekleri
(-m,-n,-i,-miz,-niz,-leri )
*Tamlayan ekleri
(-ın,-in,-un,-ün )
*İlgi zamiri (-ki)
Kasalar elma ağacının yanında, eşyalarımız duvarın üstündeydi.
III.İsim tamlamalarında hem tamlayan hem de tamlanan, sıfat tamlamasında tamlanan isim görevini üstlenir.
Birinci sözcük tamlayan ikinci sözcük tamlanandır.
Yolun kenarında herkesin sevdiği bir yeşil alan vardı.
İsim tamlamasındaki yol ve kenar sözcükleri, sıfat tamlamasında alan sözcüğü isim görevinde kullanılmıştır.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcük
isim değildir?
A)
Dalın üzerine konmuş küçük kuş etrafa neşe saçıyordu.
B)
Altın yerde paslanmaz, taş yağmurdan ıslanmaz.
C)
Ağacın meyvesi olunca, başını aşağı salar.
D)
İyi gitmeyince kişinin işi, muhallebi yerken kırılır dişi.
E)
Kaybolan koyunun kuyruğu büyük olur
VARLIKLARA VERİLİŞİNE GÖRE İSİMLER
I.ÖZEL İSİMLER:
Dünyada tek olan varlıklara ya da kavramlara verilen isimlerdir.
Bu yıl Hasan da Bayburt Lisesine başladı.
Kurtuluş Savaşı’nı anlatan film Ankara’da gösterime girdi.
II.CİNS İSİMLER (TÜR ADLARI):
Aynı türden varlıklar veya kavramları karşılayan isimlerdir.
Çekiç, çivi, vida,pense gibi pek çok alet vardı çantasında.
VARLIKLARIN OLUŞLARINA GÖRE İSİMLER
I.SOMUT İSİMLER:
Beş duyu organının herhangi birinin algılayabildiği varlıklara verilen isimlerdir.
Rüzgarın sesi gözlerine gelen ışık kadar rahatsız etmiyordu.
II.SOYUT İSİMLER:
Beş duyu organının herhangi birinin algılayamadığı kavramlara verilen isimlerdir.
Saygı,sevgi,cesaret,özlem gibi pek çok duyguyu birden yaşıyordu.
UNUTMA:
Somut isimler, kullanıldığı cümlede soyut anlam kazanabilir.
Bu yaz hava daha da sıcak olacak.
Adamın değişik bir havası vardı.
VARLIKLARIN SAYILARINA GÖRE İSİMLER
I.TEKİL İSİMLER:
Sayı bakımından sadece bir varlığı karşılayan isimlerdir.
Domates, biber, patlıcan ektiği küçük bir bahçesi vardı.
II.ÇOĞUL İSİMLER:
Karşıladığı varlığın ya da kavramın birden fazla olduğunu bildiren isimlerdir.(-ler,-lar çoğul eki alır.)
Domatesler, biberler, patlıcanlar ektiği küçük bir bahçesi vardı.
III.TOPLULUK İSİMLERİ:
Çoğul eki almadan birden fazla varlığı karşılayan isimlerdir. Tekil ya da çoğul olabilirler.
Ordu her gün ormandaki ilerleyişine devam ediyordu.
BİLGİ NOTU:
Ad aktarması yoluyla yer isimleri topluluk ismi olabilir.
Öğleden sonra sınıf beden dersi için dışardaydı.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcük
topluluk adı değildir?
A)
Ordu, ağırlıklarını bırakarak Domaniç tarafına ilerliyordu.
B)
Sınıf, kendi arasında para toplayıp arkadaşlarına hediye aldı.
C)
Meclis, bu kanunu tekrar görüşmek üzere 14’te toplanacak.
D)Mahalle,
yardım faaliyetine gönülden destek veriyor.
E)
Koğuş, her zamankinden temiz görünüyordu o gün.
YAPISI BAKIMINDAN
İSİMLER
I.BASİT YAPILI İSİMLER:
Kök halinde ya da çekim eki almış isimlerdir.
Dükkanda, tezgahın üstünde birkaç parça cam parçası dikkatini çekti.
II.TÜREMİŞ YAPILI İSİMLER:
Yapım eki alarak, kökteki anlamdan yeni bir anlam türeten isimlerdir.
Kitapçının önünde bulduğu kalemliğin sahibini bulmuştu.
III.BİRLEŞİK YAPILI İSİMLER:
En az iki sözcüğün bir araya gelmesiyle oluşan isimlerdir.
İlkokula gittiği mahallede gecekondular arasında apartmanlar da vardı.
İSİMLERDE KÜÇÜLTME:
İsimlerde küçültme
(-cık,cik,cağız,ceğiz,cak,cek) ekleri ile yapılır.
Yavrucak yolda tek başına bekliyordu.
Yıllarca kadıncağıza acı verdiler.
Ağaçta kalan kediciğe yardım etti.
UNUTMA:
Bazı küçültme eki alan sözcükler nesne ya da yer adı olabilir.
Bademcik, gelincik, Köyceğiz...
İSMİN HALLERİ (ADIN DURUMLARI)
*BELİRTME HAL EKİ: -i hal
eki cümlede belirtili nesne yapar.
(-ı,-i,-u,-ü )
Akşam yolda
öğrecilerini gördü.
Neyi ve Kimi
sorularına cevap veren sözcüklerdir.
*YÖNELME HAL EKİ: -e,-a
hal eki yönelme/yaklaşma hali
Eve
yaklaşma (Nereye yaklaşma)
*BULUNMA HAL EKİ:-de,-da hal eki
bulunma hali
Evde bulunma
(Nerde bulunma)
*AYRILMA HAL EKİ: -den,-dan hal eki
ayrılma/çıkma hali
Evden ayrılma (Nerden ayrılma)
-e-de-den
dolaylı tümleç yapar.
ÖRNEK:
Çocukları eve çağırdı,yola bakan pencereden
dışarıya baktı,okulda olanları onlara da sordu.
Aşağıdakilerden hangisinde yalın halde
sözcüğe yer verilmiştir?
ÇÖZÜM:
Hal eki
almayan her sözcük yalın halde kabul edilir.-i -e -de-den dışındaki tüm yapım
ve çekim eklerini alsa da yalın halde denilir.
Farklı bir deneme yapmak için dağ
eteklerine kamp
kurması gerekiyordu.
SORU HİLESİ:
-ı,-i,-u,-ü
hem hal eki hem de iyelik eki
olabilen eklerdir.Hangisi yalın haldedir, sorularında iyelik ekleri çeldirici
olarak kullanılır.-ı,-i eki alan sözcük başına “onun ya da onların”
getirildiğinde anlamlı oluyorsa iyelik eki(aynı zamanda özne görevini de
üstlenir.)anlamsız oluyorsa hal eki(aynı zamanda belirtili nesne görevini de
üstlenir.)demektir.
Aşağıdakilerden hangisinde –ı,-i,-u,-ü diğerlerinden farklı görevde kullalmıştır?
A. Kardeşi iki gün önce gelmiş,okuduğu şehirden.
B. Çantayı evden çıkarken unuttu.
C. Bu
sokaktaki evleri biraz daha eskiydi.
D.Bir hafta
önce çocukları ona mektup
yolladılar.
E.Kitapları daha önce de kaybolmuştu.
CEVAP:
( Onun) kardeşi,(onların) evleri,(onun) çocukları,(onların)kitapları sözcükleri anlamlı olduğu için iyelik ekleri;çantayı sözcüğü nesne olduğu için hal ekidir.
